277
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

اشعاری از او مبنی بر حلال شمردن محرمات دیده است.۱ هر چند با تکیه بر گزارش‌های رجال‌‌شناسان بغدادی نمی‌توان به راحتی درباره شخصیت ابن‌ جمهور عمی قضاوت نمود؛ اما نمی‌توان ارتباط او با افراد متهم به غلوی چون یونس‌بن ظبیان و محمد‌بن عبداللّه‌بن مهران کرخی را نیز انکار کرد.۲

ناگفته نماند که ابن‌جمهور بصری در عرصه حدیث بصره نیز فعال بود و از او تا ۱۱۰سالگی حدیث شنیده‌اند، ۳ روایات او در منابع امامیه به وفور یافت می‌شود.۴ به نظر می‌رسد کثرت منقولات ابن‌جمهور در میان امامیان، ابن‌غضائری را واداشته تا بر عدم نقل احادیث وی تأکید ورزد و بگوید: «فاسِدُ الحدیث، لا یكْتَبُ حدیثُهُ».۵ البته روایات وی علاوه بر مصادر اصلی امامیه، در آثار غلوگرایانی چون حسین‌بن حمدان خصیبی نصیری نیز بازتاب یافته است.۶ افزون بر این، کتاب‌های ابن‌ جمهور مانند الملاحم الکبیر، نوادر الحج، ادب العلم، ۷ الواحده فی الاخبار و المناقب و المثالب، ۸ وقت خروج القائم، الرسالة الذهبیة عن الرضا(، ۹ تاریخ

1.. همان؛ یاقوت حموی اشعاری را در معجم البلدان به شخصی به نام ابوعلی‌بن محمد‌بن حسن‌بن جمهور القمی (عمی) نسبت داده است که از درستی این انتساب چیزی نمی‌دانیم (حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۵۲۸).

2.. ابن سابور، طب الأئمه، ص۲۲؛ خصیبی، الهدایة الکبری، ص۷۶، ۹۶، ۳۶۲.

3.. نجاشی، رجال، ص۳۳۷.

4.. در این‌باره نک: برقی، المحاسن، ج۱، ص۲۰۸، ۲۳۱، ج۲، ص۴۷۱، ۴۷۸، ۴۸۲، ۵۵۲؛ صفار، بصائر الدرجات، ص۴۳، ۵۱، ۱۰۱، ۱۵۱، ۴۳۵، ۴۹۷، ۵۰۹، ۵۱۴، ۵۱۷؛ ابن‌ بابویه قمی، الامامة و التبصرة، ص۱۰۹، ۱۳۱؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۹، ۵۴، ۱۴۵، ۱۸۱، ۱۸۴، ۱۹۲- ۱۹۳، ج۲، ص۱۹۰، ۲۲۰، ۲۹۵، ۳۶۴؛ شیخ صدوق، أمالی، ص۱۰۸، ۳۰۶، ۳۸۲؛ شیخ صدوق، التوحید، ص۶۸؛ شیخ صدوق، الخصال، ص۱۲۴، ۲۹۳.

5.. ابن‌غضائری، رجال، ص۹۲.

6.. خصیبی، الهدایة الکبری، ص۷۶، ۹۶، ۲۸۶، ۳۶۰، ۳۶۲، ۳۶۷.

7.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۷۸؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۲۳.

8.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۲۳.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
276

نیز در اختیار داشته است.

ابوعبداللّه محمد‌بن جمهور عمی بصری از رهبران جریان متهم به غلو بصره، یکی دیگر از شاگردان پرآوازه عبداللّه‌بن اصم بصری محسوب می‌شود۱ که تقریباً در نیمه اول سده سوم در بصره فعالیت می‌کرده است. وی از دودمان بنی‌ عَم، یكی از تیره‌های قبیله بنی ‌تمیم به شمار می‌رود كه در بصره سكونت داشته‌اند.۲ او در شمار اصحاب و راویان امام رضا علیه السلام قرار داشته است.۳

گفته شده پس از شهادت حضرت رضا علیه السلام به همراه حسن‌‌بن راشد طفاوی بصری - از مشایخ متهم به غلو - و علی‌بن مهزیار اهوازی برای آگاهی از وضعیت جانشینی آن حضرت رهسپار مدینه شده بود، ۴ که این موضوع نشان دهنده جایگاه برجسته وی در میان جامعه امامی بصره است. با این حال رجالیان امامیه، محمد‌بن جمهور عمی را به غلو و فساد مذهب متهم کرده‌اند.۵ نجاشی با تعابیری چون «ضعیف فی الحدیث و فاسد المذهب» او را وصف نموده است.۶ البته همو در ادامه افزوده که «قیل فیه اشیاء، اللّه اعلم بها من عِظَمِها»؛۷ و با این عبارت نسبت به برخی اتهامات وی، ابراز تردید کرده است. ابن‌غضائری نیز گفته است: «ابوعبداللّه العمی غال، فاسد الحدیث، لایکتب حدیثه»۸ و همچنین ادعا کرده است که

1.. ابن‌معد موسوی، ایمان ابی‌طالب، ص۴۶-۴۸؛ نجاشی و شیخ طوسی در رجال از او به عنوان محمد‌بن جمهور عمی بصری یاد کرده‌اند. (نجاشی، رجال، ص۳۳۷؛ شیخ طوسی، رجال، ص۳۶۴) ولی ابن ندیم از وی با عنوان محمد‌بن حسین‌بن جمهور و شیخ طوسی در الفهرست با تعبیر محمد‌بن حسن‌بن جمهور از او نام برده اند (ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۷۸؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۲۳).

2.. نجاشی، رجال، ص۶۲.

3.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۷۸؛ نجاشی، رجال، ص۳۳۷.

4.. ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌‌طالب، ج۳، ص۴۸۹.

5.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۶۴.

6.. نجاشی، رجال، ص۳۳۷.

7.. همان.

8.. ابن غضائری، رجال، ص۹۲.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 14815
صفحه از 478
پرینت  ارسال به