263
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

رجالیان امامی تضعیف شده است.۱ البته احمد‌بن ابی‌‌عبداللّه برقی (م.۲۷۴ق) - از حدیث‌‌گرایان نامدار قم - کتاب حدیثی عبدالملک‌بن منذر را از او فرا گرفته و در قم نقل کرده است.۲ ابوطالب ازدی شعرانی بصری نیز از محدثان ناشناخته بصره است که تنها محمد‌بن خالد برقی قمی کتاب او را روایت کرده است.۳

در این دوره افزون بر افراد یاد شده، محدثان دیگری نیز در بصره فعالیت حدیثی می‌کردند که می‌توان از آنها به فضل‌بن مبارک بصری، ۴ عباد‌بن کثیر بصری، خلف البصری، حسین‌بن اسد بصری، مختار‌بن زیاد بصری، ابویحییٰ محمد‌بن ‌یحییٰ بصری، احمد‌بن حسن قزاز بصری، علی‌بن میسره بصری، ابواحمد عمر‌بن ربیع بصری، ابوعثمان عمرو‌بن جمیع ازدی بصری، ابوجعفر محمد‌بن صدقه عنبری بصری، محمد‌بن تمیم نهشلی تمیمی بصری، وهیب‌بن خالد بصری، ابوطالب بصری و حجاج‌بن سفیان عبدی بصری۵ اشاره کرد.۶

تداوم جریان حدیثیِ امامیه بصره در سده چهارم

جریان حدیث‌‌گرایی در نیمه دوم سده سوم هجری، هم‌‌زمان با غیبت صغرا در بصره کم فروغ شده و به افول گرایید. دلیل و یا دلایل این افول به روشنی و به طور دقیق مشخص نیست. ولی به طور کلی می‌دانیم که جامعه تشیع تقریباً در آستانه غیبت صغرا و در نیمه دوم سده سوم، با ناملایمات و فشار سیاسی دستگاه خلافت عباسی

1.. نجاشی، رجال، ص۲۴۰.

2.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۷۹.

3.. نجاشی، رجال، ص۴۵۹.

4.. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۵۴.

5.. اربلی، کشف الغمة، ج۳، ص۲۱۸.

6.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۹۰؛ شیخ طوسی، رجال، ص۳۷۵، ۳۸۵، ۳۷۸، ۳۹۱؛ نجاشی، رجال، ص۷۸، ۲۷۹، ۲۸۴، ۲۸۸، ۳۶۴، ۳۶۵، ۴۳۱، ۴۵۷.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
262

محمدبن عامر مورد اقبال قرار گرفته است و کلینی نیز تمام روایات معلی را از طریق ابن عامر نقل می‌کند. از ابوالحسن بصری اخباری در مباحث مهم کلامی از قبیل توحید، ۱ نفی جبر، ۲ ایمان، ۳ نهی از جدال و کلام درباره خداوند، ۴ اراده و مشیت و بداء، ۵امامت و ابواب آن، ۶شفاعت، ۷ در متون حدیثی موجود می‌باشد که در مجموع، مسائل پیرامون امامت از سهم بیشتری برخوردار هستند.

ابوعلی اسماعیل‌بن علی عمی یکی دیگر از محدثان موثق امامیه می‌باشد که در اواخر سده سوم هجری در بصره می‌زیسته است.۸ او کتاب‌های زیادی را تألیف کرده بود۹ که مهم‌‌ترین آنها کتاب ما اتفقت علیه العامه بخلاف الشیعه من اصول الفرائض می‌باشد، ۱۰ این اثر را عبدالعزیز جلودی (م.۳۳۲ق) از عالمان امامی بصره روایت کرده است.۱۱

در این بازه زمانی برخی دیگر از محدثان نیز در بصره فعال بوده‌اند که نسبت به افراد یاد شده، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار نبوده‌اند و رجال‌شناسان امامیه در دوره‌های بعدی، شخصیت حدیثی آنان را از جهاتی مورد تردید و خدشه قرار داده‌اند. از جمله این افراد عبدالملک‌بن منذر عمی بصری می‌باشد که از سوی

1.. همان، ص۱۴۵، ۱۸۰.

2.. همان، ص۱۵۶-۱۵۷.

3.. همان، ج۲، ص۱۷، ۵۱.

4.. شیخ صدوق، التوحید، ص۴۵۰.

5.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۴۸؛ شیخ صدوق، التوحید، ص۳۳۴.

6.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۷۲، ۳۴۸؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۲۴۶.

7.. شیخ طوسی، الأمالی، ص۶۷.

8.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۴۸؛ نجاشی، رجال، ص۳۰.

9.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۴۸.

10.. همان؛ نجاشی، رجال، ص۳۰.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13483
صفحه از 478
پرینت  ارسال به