261
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

محدثان موثق و مورد اعتماد امامیه نیز در اوایل سده سوم در بصره فعالیت داشته است.۱ اطلاع زیادی از این شخصیت در دست نیست، ولی می‌دانیم که ابراهیم‌بن هاشم کوفی قمی با او در ارتباط بوده۲ و کتاب الفضائل وی را نیز روایت کرده است.۳

ابوعلی حسن‌بن محمد‌بن احمد صفار بصری از محدثان بنام بصره نیز در همین دوره می‌زیسته و نجاشی از او با تعبیر «شیخ من اصحابنا» نام برده است.۴ از مشایخ حدیثی وی می‌توان به حسن‌بن سماعه (م.۲۶۳ق)، معاویه‌بن حکیم کوفی، محمد‌بن حسین، محمد‌بن تسنیم و عباد رواجنی اشاره کرد.۵ برای او کتاب حدیثی با عنوان خروج القائم و الملاحم ذکر کرده‌اند.۶ همچنین در این دوره می‌توان به ابوالحسن معلی‌بن محمد زیادی بصری از محدثان پر روایت بصره اشاره کرد.۷ روایات ابوالحسن زیادی بصری در زمینه‌های فقهی، ۸ عقاید، ۹ مناقب و فضایل، ۱۰ رد بر مخالفان۱۱ و غیره قابل توجه می‌باشد. به گونه‏ای که کلینی محدث برجسته امامیه، برخی ابواب کتاب مهم کافی را به طور کلی۱۲ یا بخش زیادی۱۳ را به احادیث او اختصاص داده است. منقولات وی فقط نزد چند راوی قمی، خصوصاً حسین‌‌بن

1.. نجاشی، رجال، ص۱۶؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۳۵.

2.. ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۱، ص۵۶.

3.. نجاشی، رجال، ص۴۸.

4.. همان.

5.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۴۷؛ نجاشی، رجال، ص۴۱۸.

6.. شیخ طوسی، الاستبصار، ج۱، ص۴۴۴؛ ج۳، ص۳۹، ۱۸۰.

7.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۴۵، ۱۴۸، ج۲، ص۱۳؛ شیخ صدوق، التوحید، ص۳۳۴.

8.. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۱۷۹؛ طبری، دلائل الامامة، ص۴۱۴، ۴۲۷.

9.. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۹۸.

10.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۱۷.

11.. همان، ص۴۱۲.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
260

بصره را عهده‌‌دار بوده است؛۱ ظاهراً از آن هنگام خاندان ابن ‌اذینه از کوفه به بصره آمده و در آنجا ساکن شده‌اند.۲

باید اضافه کنم که خاندان ابن‌ اذینه سرشناس و از ناقلان حدیث اهل سنت بوده‌اند. جدش عبدالرحمان‌بن اذینه (م.۹۵ق) از راویان ابوهریره به شمار می‌رفته است؛۳ همچنین گفته شده دقره مادر عبدالرحمان‌بن اذینه با عایشه دیدار کرده و از او حدیث شنیده است.۴ به هر روی عمر‌بن اذینه، امامی مذهب بوده و در مرکز حدیثی امامیه بصره جایگاه ویژه‌ای داشته است. او با فضیل‌بن یسار محدث تأثیرگذار امامیه بصره مراوده داشته و از وی حدیث شنیده است.۵

افزون بر این وی با برجستگان حدیثی امامیه کوفه مانند برید‌بن معاویه عجلی، حمران‌بن اعین، محمد‌بن مسلم و بکیر‌بن اعین نیز مرتبط بوده است.۶ گفتنی است فهرست‌‌نگاران از میراث روایی ابن‌ اذینه سخن به میان آورده‌اند که در محافل اصحاب حدیث‌‌گرای امامیه نیز به آنها توجه شده است.۷ ابن‌ ندیم اثر فقهی او را در شمار آثار مشهور فقهی امامیه یاد کرده است.۸

ابواسحاق ابراهیم‌بن رجاء جَحدری بصری - از تبار بنی قیس‌بن ثعلبه -‌، از جمله

1.. خلیفه عصفری، تاریخ خلیفه، ص۲۲۹.

2.. البته اینان از تبار قبیلۀ بزرگ بنی ‌عبدالقیس و از تیرۀ بنی شن‌بن افصی‌بن عبدالقیس هستند که مثنی‌بن مخربه عبدی بصری از یاران برجستۀ حضرت علی علیه السلام از این دودمان می‌باشد (ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۲۹۹) و قبیلۀ عبدالقیس نیز در تشیع و همچنین همراهی با حضرت امیرالمؤمنین  علیه السلام در جنگ جمل مشهور بوده است. (ابن قتیبه، المعارف، ص۳۳۹؛ ابن ابی‌‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۳۲۲).

3.. ابن‌حجر، تهذیب التهذیب، ج۶، ص۱۲۳.

4.. ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۹۰.

5.. صفار، بصائر الدرجات، ص۲۱۶؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۴۴۱.

6.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۴، ص۲۳-۲۴.

7.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۸۴.

8.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۷۵.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13675
صفحه از 478
پرینت  ارسال به