259
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

جمله اصحاب موثق امام رضا علیه السلام و از فعالان حوزه حدیثی بصره محسوب می‌شود.۱

از شخصیت‌های تأثیرگذار جریان حدیثی امامیه در بصره، ابونعیم رِبعی‌بن عبداللّه‌بن الجارود‌بن ابی‌سبره هذلی بصری است۲ که نیایش ابونوفل جارود‌بن ابی سبره (م.۱۲۰ق) از بزرگان شیعه در بصره محسوب می‌شده و از این رو مورد آزار حجاج‌بن یوسف ثقفی حاکم عراق قرار داشته است.۳ ربعی‌بن عبداللّه از اصحاب حدیث‌گرای امامیه در کوفه، مانند خواص اصحاب فضیل‌بن یسار به شمار می‌رفته و بیش از هر کسی از او استماع حدیث کرده است.۴ البته وی با برید‌بن معاویه، ابوبصیر و محمد‌بن مسلم نیز ارتباط داشته و از آنان نیز حدیث شنیده است.۵ بزرگانی چون ابن‌ ابی‌‌عمیر و صفوان‌بن یحییٰ به نشر منقولات وی اهتمام داشته‌اند.۶ کتاب‌های روایی او را نیز قمیان حدیث‌‌گرا در اختیار داشته‌اند.۷

عمر‌بن محمد‌بن عبدالرحمان‌بن اذینه بصری معروف به عمر‌بن اذینه، از محدثان صاحب نام جریان حدیثی امامیه در بصره به شمار می‌رود. حضور و نقش او در کانون حدیثی بصره بسیار با اهمیت بوده است، تا جایی‌که نویسندگان امامی با تعبیر «شیخ اصحابنا البصریین و وجههم» از وی نام برده‌اند.۸ برخی عمربن اذینه را کوفی‌‌الاصل معرفی کرده‌اند.۹ از آنجایی‌که در زمان حجاج‌بن یوسف ثقفی در سال ۸۳ قمری، جدش عبدالرحمان‌بن اذینه منصب قضاوت

1.. همان.

2.. همان، ص۱۶۷.

3.. جاحظ، البیان و التبیین، ص۱۷۴.

4.. نجاشی، رجال، ص۱۶۷.

5.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۱۷۰.

6.. همان.

7.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۲۸.

8.. نجاشی، رجال، ص۲۸۳.

9.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۲۶.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
258

دارند که محمد‌بن قاسم‌بن فضیل همانند محدث -متکلمان کوفه، با شیوه کلامی هشام‌بن حکم و شاگردش یونس‌بن عبدالرحمان میانه‌ای نداشته، از این رو اخباری را در تنقیص یونس نقل کرده است.۱ افزون بر این علی‌بن مهزیار اهوازی از مخالفان هشام‌بن حکم و یونس‌بن عبدالرحمان نیز با محمد‌بن قاسم مرتبط بوده است.۲ نکته جالب توجه آنکه قمیان حدیث‌‌گرا، آثار حدیثی خاندان فضیل‌بن یسار را در اختیار داشته و به نقل و نشر آنها توجه نشان داده‌اند.۳

نقش‌آفرینی عبدالرحمان‌بن ابی‌‌عبداللّه بصری، داماد فضیل‌بن یسار در مرکز حدیثی بصره نیز قابل توجه می‌باشد.۴ شیخ طوسی او را اصالتاً اهل کوفه معرفی کرده،‌۵ ولی عیاشی به نقل از ابن‌ فضال، پدر وی ابوعبداللّه میمون را از اهالی بصره دانسته است.۶ به هر روی عبدالرحمان‌بن ابی‌‌عبداللّه نیز همانند سایر خاندان فضیل‌بن یسار، در بصره فعالیت حدیثی می‌کرده و روایات قابل ملاحظه‌ای از وی در منابع امامیه یافت می‌شود. گزارش شده که او هفتصد مسئله را از حضرت صادق علیه السلام پرسش کرده بود.۷ فرزندش همام‌بن عبدالرحمان بصری نیز در زمره محدثان قرار داشته است.۸ همچنین نواده‌اش ابوهمام اسماعیل‌بن همام‌بن عبدالرحمان بصری از

1.. ابن‌ادریس، مستطرفات السرائر، ص۵۸۰.

2.. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۶۰؛ دربارۀ مخالفت علی‌بن مهزیار اهوازی با جناح هشام‌بن حکم، در بخش جریان فکری هشام ‌بن حکم در بصره سخن گفته‌ایم.

3.. نجاشی، رجال، ص۲۹۸، ۳۱۲، ۳۶۲.

4.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۹۹؛ همچنین نک: اخبار الدولة العباسیة، ص۳۱.

5.. شیخ طوسی، رجال، ص۲۳۶.

6.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۹۹.

7.. علامه حلّی، خلاصة الاقوال، ص۲۰۴.

8.. نجاشی، رجال، ص۳۰.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 14732
صفحه از 478
پرینت  ارسال به