249
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

حسن‌بن زیاد بصری، ۱ مالک‌بن اعین جهنی بصری، ۲ اشاره کرد.

با این همه نمی‌توان از یک جریان منسجم و فعال حدیثی شیعه در سده اول سخن به میان آورد؛ چرا که هنوز عثمانی‌گرایان ضد شیعه در این دوره بسیار قدرتمند بودند و شرایط برای فعالیت‌های حدیثی نظام‌مند و همچنین پرورش شاگردان به طور گسترده برای اقلیت شیعه فراهم نشده بود.

مهاجرت اصحاب کوفی به بصره و فعالیت‌‌های حدیثی آنان

با فروکش کردن فضای عثمانی‌‌گرایی و ضد اهل بیت‌‌ی در بصره، برخی اصحاب سرشناس کوفه به بصره مهاجرت کرده و در آنجا فعالیت‌های حدیثی و حتیٰ کلامی خویش را پیگیری کردند. مهاجرت اصحاب کوفی تقریباً از اوایل سده دوم هجری آغاز و تا اوایل سده سوم هجری نیز ادامه داشته است. حضور اینان با آغاز فعالیت‌های جریان کلامی معتزله در بصره هم‌‌زمان بوده است، از این رو شاید بتوان گفت فعالیت هم‌‌زمان اصحاب امامیه و عقل‌‌گرایان معتزلی، در تسریع افول و کم فروغی عثمانی‌‌گرایان در بصره تأثیرگذار بوده است. هر چند در منابع به صراحت از اهداف مهاجرت اصحاب امامیه به بصره سخن به میان نیامده است؛ ولی با توجه به موقعیت علمی و فرهنگی ویژه بصره می‌توان گفت که اصحاب امامی کوفه برای علم پراکنی و نشر معارف اهل بیت علیهم السلام به آنجا کوچ کرده‌اند؛ خصوصاً آنکه میان مهاجران کوفی، اصحاب برجسته علمی قابل توجه هستند.

یکی از سرشناس‌ترین و تأثیرگذارترین چهره‌های اصحاب امامیه، ابوالقاسم فضیل‌بن یسار نهدی۳ از وابستگان قبیله بنی‌نهد می‌باشد که از کوفه به بصره رفته و در

1.. شیخ طوسی، رجال، ص۱۳۱.

2.. همان، ص۱۴۵؛ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۷۸.

3.. ابن‌نوح سیرافی بصری با کنیه ابو مِسوَر از او نام برده است. (نجاشی، رجال، ص۳۰۹) همچنین مؤلف کتاب اخبار الدوله العباسیة با تعبیر (الفضیل) الفضل‌بن یسار ابوجعفر الاعرج القاری از وی یاد کرده است. (اخبار الدوله العباسیة، ص۳۱).


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
248

آنجا احادیث آن حضرت را منتشر کرده است.۱ او با محدثان عامه بصره نیز ارتباط داشته است. از این رو در منابع رجالی اهل سنت از او یاد شده۲ و رجال‌‌شناسان سنی برخی احادیث وی را غریب و منفرد توصیف کرده‌اند، ۳ که احتمال می‌رود منظور همان روایات شیعی او بوده است.

ابووهب سیف‌بن وهب تمیمی از جمله راویان بصری امام باقر علیه السلام محسوب می‌شود.۴ او با ابوالطفیل عامر‌بن واثله - صحابه و طرفدار سرسخت امیرالمؤمنین‌ علیه السلام - ارتباط داشته و از وی نقل احادیث امام علی علیه السلام را درخواست می‌کرده است.۵ به احتمال زیاد گرایش شیعی ابووهب بصری موجب شده تا رجال‌‌شناسان عامه او را تضعیف نمایند؛۶ تا جایی‌که یحییٰ‌بن سعید قطان درباره وی گفته است: «کان سیف هالکاً من الهالکین».۷

غیر از این افراد یاد شده، برخی دیگر از اصحاب امام باقر علیه السلام نیز در این بازه زمانی کمو بیش در بصره فعال بوده‌اند که در این زمینه می‌توان به ابوعلی حارث‌بن مغیره نصری بصری، ۸ ابونصر خیثمه‌بن ابی‌خیثمه بصری،۹ ابوالهیثم خالد بصری،۱۰

1.. ابن‌حنبل، العلل، ج۲، ص۲۸؛ ابن‌ ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۳، ص۲۵۰؛ ابن‌عدی، الکامل، ج۲، ص۴۱۸و ۴۱۹.

2.. ذهبی، میزان الاعتدال، ج۱، ص۴۶۹؛ ابن‌حجر، تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۹۳؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۱۹۶-۱۹۷.

3.. ابن‌عدی، الکامل، ج۲، ص۴۱۹.

4.. مزی، تهذیب الکمال، ج۱۲، ص۳۳۵؛ ابن‌حجر، تهذیب التهذیب، ج۴، ص۲۶۲.

5.. ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۷، ص۳۳۴-۳۳۵.

6.. ذهبی، المغنی فی الضعفاء، ج۱، ص۴۶۱.

7.. ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۲۷۵.

8.. شیخ طوسی، رجال، ص۱۳۲؛ نجاشی، رجال، ص۱۳۹.

9.. کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۸؛ عقیلی، الضعفاء، ج۲، ص۲۹؛ ابن‌ ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۳، ص۳۹۴.

10.. بخاری، تاریخ الکبیر، ج ‌۳، ص۱۷۸، ابن‌ ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۳، ص۳۶۲.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13436
صفحه از 478
پرینت  ارسال به