245
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

احتمالاً بخش‌هایی از آن صحیفه یاد شده بوده است.۱ به هر روی بسیار حائز اهمیت است که برخی اصحاب امام علی علیه السلام، صحیفه‌ای از احادیث آن حضرت را در اختیار داشته و آن را در بصره انتشار می‌دادند. جالب‌تر آنکه برخی مخالفان به سبب نقل خلاس هجری از صحیفه امام علی علیه السلام، منقولاتش را نپذیرفته و او را طرد کرده‌اند.۲ باید افزود که عوف‌بن ابی جمیله اعرابی هَجَری (م.۱۴۶ق)۳ که در منابع از او با عناوینی مانند «الامام الحافظ» و «من علماء البصره» یاد شده است، ۴ از جمله راویان منقولات خلاس هجری به شمار می‌رود.۵روایات ابن ‌ابی‌‌جمیله در مصادر عامه قابل توجه است، ۶ با این حال مخالفان با تعابیری چون «رافضی، شیطان و بدعی» از او یاد کرده‌اند.۷

ابن‌ ابی‌‌جمیله اعرابی ظاهراً با اصحاب شیعه در کوفه نیز مرتبط بوده است؛ از این رو گفته شده، وی از آرای کوفیان آگاهی داشته است.۸ نکته قابل توجه آنکه ابن‌ ابی‌جمیله اعرابی همانند خلاس‌بن عمرو و رشید هجری - از اصحاب امام علی  علیه السلام - از تبار هَجَری‌های یمن می‌باشد؛۹ که این موضوع با گرایش‌های شیعی

1.. ابن‌حنبل، مسند، ج۱، ص۱۱۰؛ بخاری، صحیح، ج۱، ص۳۶؛ ج۴، ص۳۰، ۶۷، ۶۹؛ ج۸، ص۱۴۴؛ ابن‌ماجه قزوینی، السنن، ج۲، ص۸۸۷؛ ابن‌ ابی‌‌داود، السنن، ج۱، ص۴۵۲؛ ابن‌حزم، المحلی، ج۱۰، ص۳۵۴.

2.. ابن‌حنبل، العلل، ج۱، ص۳۶۴؛ ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۳، ص۴۰۲.

3.. پیش‌تر در بخش اعتزال‌‌گرایان بغداد از اتهام قدری بودن وی سخن گفته‌ایم.

4.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۳۸۳-۳۸۴.

5.. ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۶، ص۳۴۷-۳۴۸؛ ابن‌حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۱۵۲.

6.. ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۹، ص۲۴۷.

7.. عقیلی، الضعفاء، ج۳، ص۴۲۹؛ با این حال برخی ادعا کرده‌اند که او از فضایل عثمان نیز روایت می‌کرده است. (ابن‌معین، تاریخ، ج۲، ص۱۱۲). اگر این ادعا واقعیت داشته باشد. باید گفت که عوف اعرابی برای خوشایند بصریان عثمانی‌گرا و متعصب چنین روایاتی را نقل ‌کرده است. وگرنه شیعیان از هر جریانی، هرگز به فضایل عثمان تن در نمی‌دادند.

8.. جوزجانی، احوال الرجال، ص۱۱۴.

9.. سمعانی، الانساب، ج۵، ص۶۲۷.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
244

شمرده‌اند.۱ گفته شده وی در زمره شرطه آن حضرت نیز قرار داشته است.۲ رجال‌‌شناسان عامه از خلاس‌بن عمرو با تعبیر «کثیر الحدیث» نام برده‌اند.۳ او از صحابه به ویژه از امام علی علیه السلام و عمار یاسر حدیث آموخته بود.۴ با این حال گفته شده، وی کتاب و صحیفه‌ای از امام علی علیه السلام در اختیار داشته و از آن روایت می‌کرده است۵ و از این رو، وی را به عنوان «صحفی» متهم کرده‌اند.۶ می‌دانیم به کسانی که حدیث را از کتاب نقل می‌کردند «صحفی» اطلاق می‌شد.۷ گمان می‌رود این عنوان معمولاً برای افرادی که از صحیفه امام علی علیه السلام نقل می‌کردند، کاربرد داشته است. چنانچه بعدها برخی امام صادق علیه السلام را نیز با تعبیر «صحفی» مذمت کرده بودند.۸ یاد آور شویم که صحیفه یا جامعه حضرت علی علیه السلام۹ به املای رسول خدا صلی الله علیه و اله، نزد ائمه علیهم السلام بوده است؛۱۰ حتیٰ امام باقر علیه السلام «صحیفة الفرائض» را برای برخی اصحاب قرائت کرده است.۱۱

افزون بر این منابع عامه نیز اخباری را از صحیفه امام علی علیه السلام نقل کرده‌اند که

1.. شیخ طوسی، رجال، ص۶۱؛ سمعانی، الانساب، ج۲، ص۲۸۵؛ ابن حجر، الاصابة، ج۵، ص۱۱۹.

2.. عقیلی، الضعفاء، ج۲، ص۲۹.

3.. ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۱۴۹.

4.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۹۱.

5.. ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۱۴۹؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۹۱.

6.. ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۳، ص۴۰۲؛ ابن‌عدی، الکامل، ج۳، ص۶۷.

7.. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۸۹.

8.. کلینی، الکافی، ج۸، ص۳۶۴؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۸۹.

9.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۳۹.

10.. صفار، بصائر الدرجات، ص۱۶۴؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۳۹-۲۴۱؛ شیخ صدوق، الخصال، ص۵۲۸؛ نجاشی، رجال، ص۳۶۰؛ طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۶۹۷.

11.. کلینی، الکافی، ج۷، ص۹۸؛ البته امام صادق علیه السلام نیز به دستور امام باقر علیه السلام این صحیفه را برای برخی اصحاب قرائت کرده بود. (همان، ص۸۱، ۹۴) حتی از گزارش‌‌ها بر می‌آید که بعضی اصحاب، صحیفة الفرائض را در اختیار داشتند. (همان، ص۹۴).

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 14902
صفحه از 478
پرینت  ارسال به