ب. گروه‌های امامیه: جریان فکری پیرو هشام‌بن حکم در بصره، نه تنها با مخالفان بیرونی چون معتزلیان درگیری داشت؛ بلکه در میان امامیه آن شهر نیز با مخالفت‌های جدی مواجه بودند. گمان می‌رود ابان‌بن عثمان بجلی (م.ح۲۰۰ق) - از اصحاب امام صادق علیه السلام و اصحاب اجماع - که از کوفه به بصره مهاجرت کرده بود، ۱ شاخص‌ترین فردی است که در آنجا علیه هشام‌بن حکم فعالیت می‌کرده است. جاحظ معتزلی، گزارشی را مبنی بر جبرگرایی هشام‌بن حکم از ابان‌بن عثمان نقل کرده است.۲ ابان‌بن عثمان را باید ادامه دهنده جریان مخالفان کوفی هشام در بصره بر شمرد؛ به ویژه آنکه برخی گزارش‌‌ها از وابستگی او به جریان زراره و هم‌‌فکرانش - جناح مقابل هشام - حکایت دارند.۳
البته غالباً نوک پیكان حملات مخالفان امامی در خط کلامی پیرو هشام در بصره، متوجه یونس‌بن عبدالرحمان شاگرد هشام‌بن حكم بوده است. چرا که یونس‌بن عبدالرحمان به عنوان جانشین هشام مطرح بوده و همانند استادش هشام، در مسائل کلامی و حتیٰ فقهی نظریه‌پردازی می‌کرده است. ولی علی‌بن اسماعیل میثمی و حتیٰ حکم‌بن هشام‌بن حکم در بصره، بیشتر بر سر مباحث امامتی با مخالفان بیرونی درگیری داشته‌اند؛ از این رو طبیعی می‌نماید که مخالفان امامی خط فکری هشام‌بن حکم در بصره، یونس‌بن عبدالرحمان را بیشتر مورد هجمه قرار بدهند.
مخالفان بصری در دو حوزه دانش کلام و دانش فقه با دیدگاه یونس‌بن
1.. در بخش تاریخ‌نگاران امامیه در بصره این نوشتار به طور مفصل از ابان‌بن عثمان سخن به میان آمده است.
2.. جاحظ به نقل محمدبن سلام جمحی از شاگردان بصری تبار ابان‌بن عثمان نقل کرده که ابان‌بن عثمان می‌گفت: «قال رجل من أهل الكوفة لهشام ابن الحكم: أترى اللّه عزّ و جلّ فی عدله و فضله كلّفنا ما لا نطیق ثمّ یعذّبنا؟! قال: قد و اللّه فعل، و كنّا لا نستطیع أن نتكلّم به!» (جاحظ، الحیوان، ج۳، ص۶).
3.. او حدیث «زرارة و أبوبصیر و محمدبن مسلم و برید من الذین قال اللّه تعالى والسابقون السابقون أولئك المقربون» و حدیث دیگری را در تمجید زراره و هم‌‌فکرانش از امام صادق علیه السلام نقل کرده است (شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۴۸؛ ج۲، ص۴۲۳).
