181
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

تعبیر «ذوی البصیره والاستقامه» او را ستوده است - ۱ در بصره اشاره كرد.۲

خاندان آل مِهزَم

آل مهزم یکی از دودمان‌های بزرگ و دانش‌پرور امامیه در بصره به شمار می‌روند.۳ آنان از تبار مهزم‌بن خالد‌بن فرز عبدی و یکی از تیره‌های قبیله مشهور بنی عبدالقیس می‌باشند.۴ تشیع در میان بنی عبدالقیس از سابقه درازی برخوردار بوده است.۵ این خاندان در زمان خلافت امام علی علیه السلام همراه آن حضرت بودند و در جنگ‌های جمل و صفین در رکاب امام علی علیه السلام می‌جنگیدند.۶ آل مهزم بیشتر در شعر و ادب نام آور بودند که ابوهفان عبداللّه‌بن احمد‌بن حرب عبدی، شاعر و ادیب سرشناس بصری۷ و عمویش محمد‌بن حرب عبدی از مشاهیر این دودمان محسوب می‌شوند.۸

خاندان بنی‌عَمّ

خاندان بنی‌عَمّ از تبار مرّة (عَمّ)‌ بن مالک‌بن حنظله‌بن مالک‌بن زید‌بن مناه‌بن تمیم، تیره‌ای از قبیله بزرگ بنی تمیم می‌باشند.۹ سکونت‌‌گاه اصلی آنها در اهواز و فارس

1.. ابن حجر، لسان المیزان، ج۱، ص۴۲۶؛ امام صادق علیه السلام درباره‌‌اش فرموده: «هو كهل من كهولنا و سید من سادتنا» (علامه حلّی، خلاصة الاقوال، ص۵۳-۵۴).

2.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۸۲.

3.. نجاشی، رجال، ص۲۱۸.

4.. همان.

5.. ابن‌قتیبه، المعارف، ص۳۳۹.

6.. بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۴۰؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ‌۹، ص۳۲۲.

7.. حموی، معجم الادباء، ج۱۲، ص۵۴.

8.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۵۹.

9.. سمعانی، الانساب، ج۴، ص۲۴۳.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
180

سکونت داشتند. از همین رو برخی از افراد این دودمان به مدنی اشتهار یافته‌اند.۱ حارث‌بن نوفل‌بن حارث‌بن عبدالمطلب - ظاهراً در زمان خلافت عثمان - از مدینه۲ به بصره منتقل شده و در آنجا سكونت یافته بود.۳ از آن پس خاندانش در بصره ماندگار شدند. جایگاه و موقعیت اجتماعی دودمان نوفلی در بصره قابل توجه بوده است. در سال ۶۴ قمری پس از مرگ یزید‌بن معاویه و با متواری شدن عبیداللّه‌بن زیاد حاکم امویان از بصره، عبداللّه‌بن حارث‌بن نوفل (د.۸۵ق) با بیعت مردم بصره به مدت چهار ماه، زمام امور آن شهر را عهده‌دار گردید.۴ فرزندان عبداللّه‌بن حارث مانند اسحاق‌بن عبداللّه نوفلی - عموی محمد‌بن سلیمان - نیز در بصره دارای موقعیت بوده‌اند.۵

جایگاه محمد‌بن سلیمان‌بن عبداللّه نوفلی - از اصحاب هشام‌بن‌حکم - نیز در تاریخ تشیع بصره قابل توجه است (از او سخن خواهیم گفت). عباد‌بن محمد نوفلی از اصحاب امام رضا علیه السلام۶ و علی‌بن محمد نوفلی از اصحاب امام هادی علیه السلام۷ از جمله فرزندان وی می‌باشند. باید افزود كه تیره‌های دیگری از خاندان بنی نوفل نیز در بصره مقیم بودند كه برخی از آنان در زمره اصحاب امامیه قرار داشتند. در این باره می‌توان به حضور اسماعیل‌بن فضل نوفلی هاشمی از یاران امام باقر علیه السلام۸ - كه شیخ طوسی با

1.. شیخ طوسی، رجال، ص۱۰۹.

2.. ابن‌عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲۷، ص۳۱۳.

3.. ابن‌جوزی، المنتظم، ج۵، ص۴۲؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۳، ص۴۶۳.

4.. ابن‌جوزی، المنتظم، ج۶، ص۲۵.

5.. ابن‌عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۸، ص۲۴۰.

6.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۶۲؛ گمان می‌رود جعفر‌بن محمد نوفلی راوی از امام رضا علیه السلام (شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۲۳۳؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۳، ص۱۱۹) و ابراهیم‌بن محمد نوفلی نیز از جمله فرزندان محمد‌بن سلیمان نوفلی باشند. (صفار، بصائر الدرجات، ص۱۷۹؛ کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۴۰).

7.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۸۸.

8.. همان.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13448
صفحه از 478
پرینت  ارسال به