قاعدتاً تنگناهای سیاسی در این زمینه مؤثر بوده است.

جریان حدیثی امامیه بغداد در عصر غیبت صغرا (بغداد دوم)

پس از آغاز دوره غیبت صغرا نیز جریان حدیثی امامیه در بغداد - با وجود كم فروغی و ضعف - با فراز و نشیبی به حیات خویش ادامه داد و محدثانی چون ابن‌ خشاب بغدادی، ابن‌ همام اسكافی و ابن ‌ابی‌‌الثلج بغدادی در حوزه حدیثی بغداد، ایفای نقش‌كردند. در اواخر سده سوم، بغداد بار دیگر مورد توجه جدی حدیث‌گرایان كوفه و قم قرار گرفت. در این عصر، مدرسه حدیثی امامیه در كوفه همچنان فعال بود و فعالیت‌های حدیثی در آنجا را افرادی چون علی‌‌بن ‌فضال كوفی پیگیری می‌كردند و همچنین مدرسه حدیثی قم كه تازه رونق یافته بود، نیز در نشر و پالایش حدیث امامیه كوشا بود. با توجه به فضای نسبتاً مطلوبِ پیش آمده برای امامیه - با قدرت گرفتن وزرا و امیران شیعی مانند آل فرات، آل بسطام و آل نوبخت و مهم‌تر از آنان آل بویه در دستگاه خلافت عباسی - محدثان این دو مركز حدیثی در بغداد، به عنوان پایتخت علمی و فرهنگی و سیاسی جهان اسلام، این شهر را محلی مناسب برای انتشار و گسترش حدیث امامیه تشخیص دادند. این محدثان در بغداد حضوری پر رنگ پیدا كردند تا آنجا كه كانون حدیثی بغداد و جریان حدیثی آن را تحت‌‌الشعاع خویش قرار داده، به نوعی از ركود پیش آمده خارج ساختند. از این رو نمی‌توان جریان حدیثی بغداد را - از دوره غیبت صغرا تا پیدایش مدرسه كلامی بغداد - بدون نقش‌آفرینی و تأثیرگذاری دو مركز حدیثی كوفه و قم، مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد.

تعامل جریان حدیثی بغداد با مركز حدیثی كوفه

در اواخر سده سوم هجری و پس از رویداد غیبت صغرا، تعامل و مراودات حدیثی

وی هزار ضربه تازیانه بزنند. البته با آگاهی از مذهب آن محدث سنی، از مجازاتش منصرف گردید.^۱ همچنین یعقوب‌‌بن ‌اسحاق‌‌بن ‌سكیت از اصحاب امام جواد علیه السلام و امام هادی علیه السلام، تنها به جرم تشیع به دستور متوكل به شهادت رسید^۲ و یا علی‌‌بن ‌جعفر از وكلای امام‌ هادی  علیه السلام - در حوالی بغداد - مدتی را در زندان متوكل گذراند.^۳ از این گزارش‌ها درمی‌یابیم كه نقل احادیث اهل بیت علیهم السلام از سوی ناقلان حدیث امامیه در منطقه بغداد با مشكل مواجه بوده است. این سیاست فشار پس از متوكل نیز توسط خلفای بعدی ادامه یافت، مثلاً ابو‌هاشم جعفری - از اصحاب برجسته امام رضا علیه السلام تا امام عسكری علیه السلام - در عصر معتز عباسی^۴ (خ.۲۵۲ق-۲۵۵ق) به بهانه برخی از مسائل سیاسی در بغداد دستگیر و به سامرا فرستاده شد.^۵

به نظر می‌رسد که بر اثر این اقدامات سخت‌گیرانه دستگاه خلافت بود كه محدثان بغدادی پراكنده شدند و مركز حدیثی بغداد از رونق افتاد. برخی محدثان، از بغداد به سوی مناطق دیگر هجرت كردند كه در این خصوص می‌توان از انتقال علی‌‌بن ‌بلال بغدادی از اصحاب امام هادی علیه السلام و از مشایخ نامور حدیثی امامیه به شهر واسط سخن به میان آورد.^۶ یا آنكه حمیدبن ‌زیاد نینوایی (د.۳۱۰ق) از راویان سرشناس امامی، از ناحیه سوراء - در حوالی بغداد - نیز به اطراف كربلای مقدس نقل مكان كرد.^۷ هرچند دلیل این مهاجرت‌ها به صراحت بیان نشده است، ولی