در روایت دیگر، آن حضرت زمینه‌ها و مقدمات رفتار آگاهانه و اختیاری را، نبودن موانع محیطی و اجتماعی، برخورداری از سلامت جسمی، و رشد طبیعی و فیزیکی بدن می‌داند و متذکر می‌‌شود علی‌رغم آماده شدن همه این زمینه‌ها، شخص به انجام دادن رفتاری مجبور نمی‌شود بلکه در آخرین مراحل نیز خود او می‌‌تواند میان انجام‌دادن یا ترک رفتار، تصمیم بگیرد و فقط یکی را انتخاب کند.^۱

امام باقر علیه السلام در حدیثی، وجود اختیار را بر اساس خطاب خداوند به حضرت موسی علیه السلام که در عهد قدیم آمده است نقل می‌‌فرماید:

فی التوراة مکتوب مسطور: یا موسی إنی خلقتک و اصطفیتک و قویتک، و أمرتک بطاعتی، و نهیتک عن معصیتی، فإن أطعتنی أعنتک علی طاعتی و إن عصیتنی لم أعنک علی معصیتی، و لی المنة علیک فی طاعتک، و لی الحجة علیک فی معصیتک:^۲

در تورات نوشته شده است: ـ خداوند به موسی فرمود: ـ یا موسی، همانا من تو را آفریدم و برگزیدم و نیرومندت ساختم، آنگاه تو را به اطاعت از خود فرمان دادم و از مخالفت با من بازداشتم. پس اگر مرا اطاعت کنی، تو را بر اطاعت خویش یاری‌ات کنم؛ و اگر نافرمانی مرا در پیش گیری، تو را در این امر یاری نکنم. پس آنگاه که از من اطاعت کنی، من بر تو منت دارم ـ چون تو را یاری کرده‌ام ـ و هنگام گناه، از سوی من حجت بر تو تمام شده است ـ چون تو را از آن نهی کرده و در نافرمانی یاری‌ات نکرده‌ام.

وجود اختیار انسان در انجام‌دادن یا ترک واجبات و محرمات، در این حدیث شریف تبیین شده و وجود هر گونه تحمیل و اجبار در افعال اختیاری او منتفی شمرده شده است. بنابراین انتساب رفتارهای انسان به خود او به دلیل برخورداری از اختیار و توانمندی لازم برای انجام‌دادن یا ترک رفتارها آشکار است و قرآن کریم نیز این موضوع را با بیان توانمندی بشر برای شکر و سپاس از خدا، یا کفر ورزیدن به او و نعمت‌هایش،^۳ وجود اراده و اختیار و نیز انتساب رفتارها به او یادآور شده است

در امان بماند، از جمله اصول مسلّمی است که دست‌کم برای شیعیان و فرقه معتزله از اهل سنت، پذیرفته شده است. این گروه از مسلمانان بر این باورند که قرآن همه رفتارهای انسان را به خود او نسبت می‌دهد و فاعل خیر و شرِّ رفتارها را خود او می‌‌داند. به این معنا در آیات فراوانی از قرآن اشاره شده است. بنابراین، انسان موجودی برخوردار از اختیار در انتخاب است. توضیح آنکه یکی از پیش‏فرض‌های مهم در حوزه تکالیف شرعی و اخلاقی، قدرت و اختیار فاعل در انتخاب فعل و ترک آن است. بر این اساس، اگر شخصی به لحاظ تکوینی قدرت انجام‌دادن کاری را نداشته باشد، تکالیف شرعی و امر و نهی اخلاقی متوجه او نخواهد شد. ازاین‌رو ارسال رسل و انزال کتب، تکلیف و مسئولیت دینی (اعم از شرعی و اخلاقی)، و همچنین ثواب و عقاب و بهشت و دوزخ، همگی نشانه وجود اراده و اختیار در انسان است. همچنین رشد و تحول انسان در ابعاد معنوی و اخلاقی، مستند به وجود اراده است. و مقصود از اراده، برخورداری از توانایی روانی گزینش رفتار و انتخاب اعمال به طور آگاهانه و بدون اجبار و اکراه است و مفهوم آن نیز چیزی جز اختیار نیست. امام صادق علیه السلام عقلانی بودن ملامت و سرزنش در رفتار انسان را معیار تفکیک رفتار اختیاری و غیراختیاری ‌می‌داند و می‌‌فرماید:

ما استطعت ان تلوم العبد علیه فهو منه و ما لم ‌تستطع ان تلوم العبد علیه فهو من فعل الله. یقول الله تعالی للعبد: لم عصیت؟ لم فسقت؟ فهذا فعل العبد و لا یقول له: لم مرضت؟ لم قصرت؟ لم ابیضت؟ لم اسودت؟ لانه من فعل الله تعالی:^۱

آنچه می‌‌توانی بنده را بر آن ملامت و سرزنش کنی، آن امر، از بنده صادر شده است و آنچه را نمی‌توانی بنده را بر آن سرزنش کنی، از افعال خداوند متعال است. خدای متعال به بنده می‌‌گوید: «چرا گناه کردی؟ چرا فسق ورزیدی؟» این فعل بنده است؛ ولی خدا به بنده نمی‌گوید: چرا مریض شدی؟ چرا کوتاه هستی؟ چرا سفید هستی؟ چرا سیاه هستی؟ چون همه اینها از افعال خدای متعال است.