۲. آگاهی فطری، کلی است نه جزئی.

۳. فطرت‌مداری با درک و معرفت عقلانی همراه است؛ یعنی در سطح حیات عقلانی انسان تبلور می‌‎یابد. بنابراین ملاک انسانیت و معیار تعالی انسان ‎فطرت‌مداری است و از نوعی قداست برخوردار است.

۴. فطرت، کاربرد نامحدود دارد؛ یعنی انسان هرگز از زیبایی، کار نیک، دگر‌دوستی و تمایلات فطری دیگر سیر نمی‌شود.

۵. فطرت، آینده‌نگر و در صدد تأمین نیازهای غریزی برای آینده است.

۶. فطرت به طور چشم‌بسته و کور عمل نمی‌کند و بسیار گزینش‌گر است؛ برای مثال از مهم‌ترین ویژگی‌های فطرت، اخلاق‌مداری است. یعنی «فطرت به ارزش‌های اخلاقی گرایش دارد و در برابر آن‌ها متعهد است».

۷. پشیمانی، راهکار فطرت در مواقعی است که انسان تحت سلطه غریزه، مرتکب اشتباه می‌‌شود، تا با آن جبران کند.

۸. فطرت، کیفیت‌گراست و گرایش فراوان به کیفیت دارد.

۹. تمایلات فطری به دلیل برخورداری از قداست، در روان‌شناسی «تمایلات عالی» ‎نامیده می‌شود و در مقابل تمایلات شخصی مانند «خود‌دوستی» و تمایلات اجتماعی مانند «قبیله‌گرایی، میهن‌دوستی و نوع‌دوستی» قرار می‌‎گیرد.^۱

از‌آنجاکه غریزه و فطرت، آمیخته با آفرینش انسان‌اند و به فرد یا افراد ویژه‌ای اختصاص ندارند، معلول و آفریده اسباب بیرونی نیستند؛ اگر‌چه اسباب بیرونی در شکوفایی یا نارسایی آن دو و سپس در تأثیرگذاری بر رفتار مؤثرند. افزون بر آن، میان غریزه و فطرت، برخی ویژگی‌های مشترک وجود دارد که به شرح ذیل است:

۱. انسان، به غریزه و نیز فطرت، علم حضوری دارد اما می‌‎تواند به آن‌ها علم حصولی هم داشته باشد.

۲. غریزه و فطرت، کلیت و عمومیت دارند و به عبارت بهتر، همه افراد را در‌بر می‌‌گیرند و همان‌گونه که اشاره شد، به فرد یا گروه ویژه‌ای اختصاص ندارند.

۳. هر دو ثابت و پایدارند و هیچ‌گاه زایل نمی‌شوند.

از فطرت آدمی به شمار می‌‌روند. به عبارت دیگر، جریان قانونی هر‌یک از استعدادها و نیروهای انسان، فطرت آن نیرو نامیده می‌‌شود.^۱

در‌هر‌حال، فطرت را شاید بتوان یکی از برنامه‌‌های نرم‌افزاری آفرینش انسان قلمداد کرد که در کنار غریزه، مجموعه گرایش‌ها و تمایلات درونی انسان، و آگاهی‌های غیر‌اکتسابی و تکوینی نهاده‌شده در ضمیرش شکل می‌دهد. قرآن کریم فقط در یک آیه با به کار بردن واژه «فطرت» به آفرینش انسان بر مبنای فطرت الهی تصریح می‌‌کند:

(فَأقِمْ وَجْهَک لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَتَ اللهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللهِ ذَالِک الدِّینُ الْقَیمُ وَلَکنَّ أکثرََ النَّاسِ لَا یعْلَمُونَ).^۲

پس تو روی به جانب آیین پاک اسلام آور، و پیوسته از دین خدا که فطرت خلق را بر آن آفریده است پیروی کن؛ که هیچ تغییری در خلقت خدا نباید داد. این است آیین استوار حق؛ ولیکن اکثر مردم [از حقیقت آن] آگاه نیستند.

برای مثال، حس دینی یا گرایش به دین، خدا و پرستش خالق قادرِ متعال، از جمله‌ گرایش‌های فطری انسان‌هاست که از زمان آفرینش بشر، همراه او بوده است و شواهد آن را تأیید می‌‌کند.^۳

البته فطرت، دارای ویژگی‌هایی است که مهم‌ترین آن‌ها به شرح ذیل است:

۱ـ گرایش‌هایی در انسان وجود دارد که غریزی نیستند و وجه تمایز انسان و حیوان نیز به شمار می‌روند. به این گرایش‌ها، گرایش‌های فطری می‌گویند. توضیح آنکه تمایلات عالی، از نظر روان‌شناسان چهار نوع است: حقیقت‌جویی، زیبایی‌دوستی، خیر‌طلبی یا تمایل اخلاقی، و حس دینی یا تمایل به حقیقتی ماوراء طبیعی و مقدس.^۴ البته به نظر می‌رسد گرایش‌ به خَلق و ابداع و نیز گرایش به آزادی و اِعمال اراده را باید به آن چهار گرایش فطری افزود. مجموع این گرایش‌ها، به فطرت انسان شکل می‌دهد.