سَائِرُ النَّاسِ هَجَماً [هَمَجاً] فِي النَّارِ وَ إِلَى النَّارِ».

منبع: صفار، بصائر الدرجات، ج‏۱، ص۲۰.

سند: مُحَمَّدُ بْنُ‌‌‌عِيسَى > مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌شُعَيْبٍ > عِمْرَانَ بْنِ‌‌‌إِسْحَاقَ الزَّعْفَرَانِيِّ > مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌مَرْوَانَ > أَبِي‌‌‌عَبْدِاللّه علیه السلام.

متن دوم: «يَقُولُ إِنَّ اللّه خَلَقَنَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ ثُمَّ صَوَّرَ خَلْقَنَا مِنْ طِينَةٍ مَخْزُونَةٍ مَكْنُونَةٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ فَأَسْكَنَ ذَلِكَ النُّورَ فِيهِ فَكُنَّا نَحْنُ خَلْقاً وَ بَشَراً نُورَانِيِّينَ لَمْ يَجْعَلْ لِأَحَدٍ فِي مِثْلِ الَّذِي خَلَقَنَا مِنْهُ نَصِيباً وَ خَلَقَ أَرْوَاحَ شِيعَتِنَا مِنْ طِينَتِنَا وَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ طِينَةٍ مَخْزُونَةٍ مَكْنُونَةٍ أَسْفَلَ مِنْ ذَلِكَ الطِّينَةِ وَ لَمْ يَجْعَلِ اللّه لِأَحَدٍ فِي مِثْلِ الَّذِي خَلَقَهُمْ مِنْهُ نَصِيباً إِلَّا لِلْأَنْبِيَاءِ وَ لِذَلِكَ صِرْنَا نَحْنُ وَ هُمُ النَّاسَ وَ صَارَ سَائِرُ النَّاسِ هَمَجاً- لِلنَّارِ وَ إِلَى النَّارِ».

منبع: کلینی، الکافی، ج۱، ص ۳۸۹.

سند: أَحْمَدُ بْنُ‌‌‌مُحَمَّدٍ > مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌الْحَسَنِ [الصفار] > مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌عِيسَى بْنِ‌‌‌عُبَيْدٍ > مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌شُعَيْبٍ > عِمْرَانَ بْنِ‌‌‌إِسْحَاقَ الزَّعْفَرَانِيِّ > مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌مَرْوَانَ > أَبِي‌‌‌عَبْدِاللّه علیه السلام.

اين دو حدیث به قرینه انطباق متن و نیز یکی شدن سند در چهار نفر منتهی به معصوم علیه السلام‏ در حقیقت یک حدیث‌‌‌اند.

اعتبار سنجی: اطلاعات ما درباره سه راوی بعد از محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید به اندازه‌‌‌ای نیست که به‌‌‌آسانی اعتمادپذیری ایشان را نشان دهیم. محمد بن‌‌‌شعیب از اصحاب امام رضا علیه السلامبوده^۱ و عمران بن‌‌‌اسحاق اهل کوفه و از اصحاب امام صادق علیه السلامبوده

قمی > مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌إِبْرَاهِيمَ الْجَعْفَرِيِّ > أَحْمَدَ بْنِ‌‌‌عَلِيّ > مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌عَبْدِاللّه بْنِ‌‌‌عُمَرَ بْنِ‌‌‌عَلِيِّ بْنِ‌‌‌أَبِي‌‌‌طَالِبٍ > ابی عَبْدِاللّه جعفر الصادق علیه السلام.

اعتبار سنجی: سند این روایت به دلیل مجهول یا مهمل بودن محمد بن‌‌‌ابراهیم جعفری، احمد بن‌‌‌علی و محمد بن‌‌‌عبداللّه ضعیف محسوب می‌‌‌شود.

نتیجه: روایت به لحاظ سند ضعیف است.

گفتنی است که از میان افراد واقع در سند این حدیث تنها دو نفر، حسین بن‌‌‌عبیداللّه سهل قمی و محمد بن‌‌‌عبداللّه دارای اثر معرفی شده‌‌‌اند. بنابراین، به احتمال قوی کلینی این حدیث را از یکی از کتب متعدد حسین بن‌‌‌عبیداللّه سهل قمی، مانند کتاب الامامه، آورده و وی نیز آن را از نسخه محمد بن‌‌‌عبداللّه، که در آن احادیثی را از امام صادق علیه السلامگردآورده بود،^۱ نقل کرده است. در بررسی سند حديث شماره ۲ گفتیم که روایاتی که حسین بن‌‌‌عبیداللّه سهل قمی در کتب خود گنجانده بود، صحیح‌‌‌اند. بر این اساس، اگر ثابت شود که منبع کلینی در نقل این حدیث یکی از کتب وی بوده، می‌‌‌توان این حدیث را از حیث مصدر معتبر دانست.

حدیث بیست و یکم

متن اول: «خَلَقَنَا اللّه مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ ثُمَّ صَوَّرَ خَلْقَنَا مِنْ طِينَةٍ مَخْزُونَةٍ مَكْنُونَةٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ فَأَسْكَنَ ذَلِكَ النُّورَ فِيهِ فَكُنَّا نَحْنُ خُلِقْنَا نُورَانِيِّينَ‏ لَمْ يَجْعَلْ لِأَحَدٍ فِي مِثْلِ الَّذِي خَلَقَنَا مِنْهُ نَصِيباً وَ خَلَقَ أَرْوَاحَ شِيعَتِنَا مِنْ أَبْدَانِنَا وَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ طِينَةٍ مَخْزُونَةٍ مَكْنُونَةٍ أَسْفَلَ مِنْ ذَلِكَ الطِّينَةِ وَ لَمْ يَجْعَلِ اللّه لِأَحَدٍ فِي مِثْلِ ذَلِكَ الَّذِي خَلَقَهُمْ مِنْهُ نَصِيباً إِلَّا الْأَنْبِيَاءَ وَ الْمُرْسَلِينَ فَلِذَلِكَ صِرْنَا نَحْنُ وَ هُمُ النَّاسَ وَ صَارَ