61
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

ندانسته است.۱

روشن است که تضعیفات ایشان نمی‌تواند این واقعیت را نفی کند که وی در زمان خود و تا مدت‌‌‌ها پس از آن مورد اعتماد خطوط معتبر نقل حدیث بوده است. روایات فراوان او در کتاب کافی (۴۷۹ روایت)، آثار صدوق (۶۱۰ روایت با احتساب احادیث احتمالاً مکرر) و دو اثر روایی شیخ طوسی، تهذیب و استبصار (۴۷۶ روایت) - که عمدتاً راویان برجسته و گاه به شدت غلوستیز، نظیر حسین بن‌‌‌سعید اهوازی و احمد بن‌‌‌محمد بن‌‌‌عیسی اشعری، آنها را نقل کرده‌‌‌اند - نشان از اعتماد بالای ایشان به وی دارد. همچنین طرق نقل آثار وی، که در کتب فهرست ذکر شده، شاهد دیگری بر مورد اعتماد بودن وی است؛ مثلاً یکی از دو طریقی که شیخ طوسی به همه آثار محمد بن‌‌‌سنان ذکر می‌‌‌کند، همان خط حدیثی احمد بن‌‌‌محمد بن‌‌‌عیسی۲ است که می‌توان آن را غلوستیزترین خط حدیثی کلامی در قم دانست.

بنا بر گزارش شیخ طوسی، این خط حدیثی همه احادیث محمد بن‌‌‌سنان، به جز احادیث مشتمل بر تخلیط یا غلو را نقل کرده است.۳ با توجه به حجم احادیث منقول از وی در کتب حدیثی، استثنای موارد تخلیط و غلو احتمالاً شامل حجم اندکی از احادیث وی بوده است؛ هر چند حتی احادیثی که برخی از خطوط حدیثی کلامی در قم و احیاناً در بغداد غالیانه تلقی می‌‌‌کردند، لزوما غالیانه نبودند. همان‌‌‌طور که مامقانی گفته است، اکثر متهمان به غلو، نظیر محمد بن‌‌‌سنان، معلی بن‌‌‌خنیس و مفضل بن‌‌‌عمر در حقیقت بری از غلو بوده‌‌‌اند و بیشتر اوصافی که امروزه، به ضرورت مذهب، برای امامان ثابت می‌‌‌دانیم، در عهد سابق از نظر

1.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۱۶۰.

2.. در فصل سوم این خط حدیثی-کلامی را به تفصیل معرفی خواهیم کرد.

3.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۴۰۶.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
60

وَ كَانَ مُؤَيَّداً بِرُوحٍ وَاحِدَةٍ وَ هِيَ رُوحُ الْقُدُسِ فَبِهِ كَانَ يَعْبُدُ اللّه وَ عِتْرَتَهُ وَ لِذَلِكَ خَلَقَهُمْ حُلَمَاءَ عُلَمَاءَ بَرَرَةً أَصْفِيَاءَ يَعْبُدُونَ اللّه بِالصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ السُّجُودِ وَ التَّسْبِيحِ وَ التَّهْلِيلِ وَ يُصَلُّونَ الصَّلَوَاتِ وَ يَحُجُّونَ وَ يَصُومُونَ».

منبع: کلینی، الکافی، ج۱، ص ۴۴۲.

سند: [احمد بن‌‌‌ادریس القمی] > الْحُسَيْنُ بن‌‌‌عبیداللّه سهل القمی > مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌عَبْدِاللّه > مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌سِنَانٍ > الْمُفَضَّلِ > جَابِرِ بْنِ‌‌‌يَزِيدَ > أَبُوجَعْفَرٍ محمد الباقر علیه السلام.

اعتبار سنجی: در انتهای سند احمد بن‌‌‌ادریس قمی قرار دارد که به گفته نجاشی و شیخ طوسی، فقیه و ثقه و صحیح الروایه یا صحیح الحدیث بوده است.۱ راوی بعد، حسین بن‌‌‌عبیداللّه سهل قمی است که در ذیل حدیث شماره ۲ شواهد وثاقت يا اعتبار رواياتش را بیان کردیم. راوی بعد، محمد بن‌‌‌عبداللّه است که تمييز و تشخيص هويت وی، همان‌‌‌طور که در بررسی سند حدیث شماره ۲ گفته شد، دشوار است.

راوی بعد، محمد بن‌‌‌سنان است. در کتب رجالیان متقدم تضعیفاتی درباره وی درج شده است.۲ آیت‌‌‌اللّه خویی او را فی نفسه ممدوح دانسته، ولی اعتماد بر روایات او را به دلیل تضعیفات شیخ مفید، ابن‌‌‌غضائری، نجاشی و شیخ طوسی روا

1.. نجاشی، رجال، ص۹۲؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۶۴.

2.. نجاشی، رجال،‏ ص۳۲۸؛ شیخ طوسی، الفهرست، ‏ص ۴۰۶؛ شیخ طوسی، رجال،‏ ص۳۶۴؛ ابن‏غضائری، رجال، ص۹۲؛ ‏كشی، رجال، شماره‌‌‌های ۵۸۴، ۷۲۹، ۹۶۵، ۹۷۷، ۹۷۸، ۹۷۹، ۹۸۱، ۱۰۳۳، ۱۱۱۵.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20009
صفحه از 319
پرینت  ارسال به