احادیث وی.^۱ بر این اساس، می‌‌‌توان برای وی درجه‌‌‌ای از وثاقت را اثبات کرد. راوی منتهی به معصوم، مرازم است که شیخ طوسی^۲ و نجاشی^۳ او را توثیق کرده‌‌‌اند.

نتیجه: روایت به لحاظ سندی معتبر است.

حدیث سوم

متن: «إِنَّ اللّه عَزَّوَجَلَّ أَوْضَحَ بِأَئِمَّةِ الْهُدَى مِنْ اهل بَيْتِ نَبِيِّنَا عَنْ دِينِهِ وَ أَبْلَجَ بِهِمْ عَنْ سَبِيلِ مِنْهَاجِهِ وَ فَتَحَ بِهِمْ عَنْ بَاطِنِ يَنَابِيعِ عِلْمِهِ... تَسْتَهِلُّ بِنُورِهِمُ الْبِلَادُ وَ يَنْمُو بِبَرَكَتِهِمُ التِّلَادُ.. فَالْإِمَامُ هُوَ الْمُنْتَجَبُ الْمُرْتَضَى وَ الْهَادِي الْمُنْتَجَى وَ الْقَائِمُ الْمُرْتَجَى اصْطَفَاهُ اللّه بِذَلِكَ وَ اصْطَنَعَهُ عَلَى عَيْنِهِ فِي الذَّرِّ حِينَ ذَرَأَهُ وَ فِي الْبَرِيَّةِ حِينَ بَرَأَهُ ظِلًّا قَبْلَ خَلْقِ نَسَمَةٍ عَنْ يَمِينِ عَرْشِهِ...».

منبع: کلینی، الکافی، ج۱، ص ۲۰۳- ۲۰۴.

سند: مُحَمَّدُ بْنُ‌‌‌يَحْيَى العطار>أَحْمَدَ بْنِ‌‌‌مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌عِيسَى > الْحَسَنِ بْنِ‌‌‌مَحْبُوبٍ > إِسْحَاقَ بْنِ‌‌‌غَالِبٍ > أَبِي‌‌‌عَبْدِاللّه جعفر الصادق علیه السلام.

این روایت را، که امام را پیش از آفرینش مابقی مخلوقات یا انسان‌‌‌ها دارای وجودی ظلی در یمین عرش می‌‌‌داند، جزو روایات خلقت نوری محسوب داشتیم؛ چراکه همان‌‌‌طور که قبلاً اشاره شد، اصطلاح ظل که در این روایت آمده با اصطلاح «ظل النور» که در روایت شماره ۱۰، بر امامان اطلاق شده قابل تطبیق است و حلقه واسط اول ما خلق اللّه بودن، در این روایت بر ظل و در آن روایت بر ظل النور تطبیق

استقامتش برای من حدیث کرد.^۱ بدین ترتیب، سند احادیثی که احمد بن‌‌‌ادریس از او نقل می‌‌‌کند، از جمله این حدیث و احادیث شماره ۱۰ و ۲۰ که در ادامه خواهند آمد، مخدوش و نامعتبر نخواهند بود. راوی بعد محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید است. به‌‌‌رغم آنکه شیخ طوسی او را ضعیف دانسته،^۲ نجاشی او را «جليل في (من) أصحابنا ثقة عين كثير الرواية حسن التصانيف» معرفی کرده است.^۳ نجاشی همچنین با بیان اینکه ابن‌‌‌ولید برای پذیرش روایات وی محدودیت‌‌‌هایی در نظر می‌‌‌گرفت، نقل می‌کند که اکثر عالمان امامی در آن دوره با نظر ابن‌‌‌ولید مخالف بودند و محمد بن‌‌‌عیسی را مورد اعتماد، بلکه کم‌‌‌نظیر می‌‌‌دانستند.^۴

با توجه به تقدم آرای نجاشی بر آرای شیخ طوسی در موارد تعارض، وثاقت محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید بدون اشکال خواهد بود. در سند این حدیث، محمد بن‌‌‌عبداللّه نیز آمده که تشخیص هویت او میسر نشد؛ چراکه این نام بین افراد متعددی مشترک است که بسیاری از آنان مهمل و ناشناخته‌‌‌اند. ناشناخته بودن این راوی آسیبی به سند نمی‌‌‌زند؛ چراکه در سند در طبقه همین راوی ناشناخته محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید نیز قرار دارد. راوی بعد علی بن‌‌‌حدید است که آیت‌‌‌اللّه خویی با توجه به تضعیفات شیخ طوسی، حکم به وثاقت او را روا ندانسته است.^۵

با اين حال، اعتماد راوی برجسته و سخت‌گیری همچون احمد بن‌‌‌محمد بن‌‌‌عیسی اشعری به وی^۶ می‌‌‌تواند در حکم توثیق محسوب شود؛ به‌‌‌ویژه آنکه تضعیف شیخ طوسی تنها به منفردات علی بن‌‌‌حدید اختصاص دارد، نه کلیه