39
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

راوی را پدید آورد، نظیر اعتماد روات سرشناس بعدی به او. بر این اساس، در ادامه تلاش خواهیم کرد در میان ۳۸ حدیث مندرج در منابع حدیثی معتبر، احادیث دارای سند معتبر را از احادیث ضعیف جدا کنیم.

سومین قرینه عبارت است از قرار داشتن در منابع مکتوب اولیه که در عصر خود و پس از آن شناخته‌‌‌شده و مورد مراجعه بوده‌‌‌اند. گفتنی است که قرینه سوم، لااقل تا جایی که نگارنده در خصوص احادیث خلقت نوری بررسی کرده، قرینه‌‌‌ای کمیاب است و موارد توفیق نویسنده در یافتن منابع اولیه این احادیث زیاد نبوده است.

روشن است که در میان این سه قرینه، فقط اندراج در منابع حدیثی معتبر به یکسان درباره هر کدام از ۳۸ حدیث ذیل صادق است؛ درحالی‌که هر کدام از دو قرینه دیگر، یعنی اعتمادپذیری روات و مندرج بودن در منابع مکتوب مقدم بر منبع معتبر مورد بحث، فقط درباره برخی از این احادیث قابل تطبیق‌‌‌اند و برخی دیگر از این احادیث فاقد هر دو قرینه‌‌‌اند.

گفتیم که تناسب حدیث با شبکه معنایی احادیث راجع به یک موضوع و تناسب این شبکه با شبکه‌‌‌های معنایی دیگر که هر کدام، از موضوعی جداگانه و در عین حال مترابط سخن می‌‌‌گویند، قرینه‌‌‌ای محتوایی برای اعتبار حدیث است. روشن است که این تناسب معنایی تا جایی که مربوط به هسته اصلی معنای خلقت نوری می‌‌‌شود، بین همه این احادیث برقرار است؛ یعنی می‌‌‌توان محتوای همه احادیث خلقت نوری ضعیف السند را به قرینه احادیث خلقت نوری صحیح السند معتبر دانست. اما همان‌‌‌طور که اشاره شد، قرینه تناسب معنایی علاوه بر مضمون کانونی مد نظر ما در هر حدیث، مضامین اقماری را نیز با مضامین کانونی و اقماری احادیث دیگر می‌‌‌سنجد تا میزان همخوانی آنها را شاهدی بر اعتبار حدیث مورد بحث قرار دهد. به تعبیر دیگر، اعمال این قرینه مستلزم تجزیه هر حدیث به همه واحدهای معنایی مندرج در آن - مثلاً جداسازی هر تک‌‌‌گزاره از گزاره‌‌‌های دیگر - و


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
38

مجموع آثار روایی شیخ طوسی، المسترشد فی الامامه نوشته محمد بن‌‌‌جریر بن‌‌‌رستم طبری،۱ کفایة الأثر نوشته علی بن‌‌‌محمد خزاز رازی،۲ الغیبه نوشته نعمانی.۳‏ از آنجا که قدمت تاریخی از جمله معیارهای اعتبار یک منبع در گزارش‌‌‌های راجع به دوران خود و پیش از خود است، تحقیق حاضر را به منابع حدیثی قرون نخستين تا قرن پنجم محدود کرده‌‌‌ایم و واكاوی احاديث خلقت نوری مندرج در منابع متأخر - که اکثراً و نه تماماً به جمع‌‌‌آوری و بازنشر احادیث منابع پیشین اقدام کرده‌‌‌اند، نه درج احادیث نویافته - را به فصول آتی کتاب موکول کرده‌‌‌ایم.

دومین قرینه این است که روات قابل اعتماد حدیث را نقل کرده باشند. در بالا هر راوی را تا پیش از کشف خلاف اعتمادپذیر دانستیم (اصالة الوثاقة)، اما در اینجا معیار سخت‌‌‌گیرانه‌‌‌تری را در نظر می‌‌‌گیریم؛ یعنی تلاش می‌‌‌کنیم شاهدی بر اعتمادپذیری راوی ارائه کنیم. شاهد اعتمادپذیری روات منحصر در توثیق راوی در کتب رجالی نیست، بلکه علاوه بر آن، هر قرینه‌‌‌ای است كه میزانی از اعتماد به یک

1.. نجاشی او را جلیل و ثقه در حدیث دانسته است (نجاشی، رجال، ص۳۷۶)؛ شیخ طوسی نیز او را دیندار و فاضل معرفی کرده است (شیخ طوسی، الفهرست، ص۴۴۶).

2.. به گفته نجاشی وی عالم، فقیه و ثقه بوده است (نجاشی، رجال، ص۲۶۸).

3.. نجاشی قدرنعمانی را بزرگ، عقیده‌‌‌اش را درست و احادیثش را فراوان دانسته است (نجاشی، رجال، ص۳۸۳).

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20005
صفحه از 319
پرینت  ارسال به