35
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

تسبیح‌‌‌گو بودن اهل‌البیت علیهم السلام، را نیز شامل می‌‌‌شوند، آن مضامین نیز وارد شبکه ارتباطات معنایی روایات راجع به خلقت نوری و وجود پیشین اهل‌البیت علیهم السلام می‌‌‌شوند تا جایگاه مناسب خود را در این شبکه بیابند. جاگیری مناسب احادیث سنداً ضعیف در این شبکه معنایی، موجب جبران ضعف سند آنها می‌گردد و آنها را به درجه احادیث معتبر ارتقا می‌بخشد؛ همان‌گونه که اگر یک روایت یا بخشی از آن با این شبکه ناسازگار باشد، خود به خود اعتبارش کاهش می‌‌‌یابد، حتی اگر به لحاظ معیارهای سندی واجد اعتبار باشد.

بدین ترتیب، مجموعه قرائن سندی، متنی و محتوایی می‌‌‌توانند یکدیگر را تقویت کنند و ما را به نتیجه‌‌‌ای اطمینان‌‌‌بخش درباره اعتبار یا بی‌‌‌اعتباری یک حدیث برسانند.

ترتب قرائن

بررسی وثاقت روات در رتبه بعد از بررسی اعتبار کتب حدیثی قرار دارد؛ اما دشوار بتوان بین قرائن سندی و منبع‌شناختی از یک‌‌‌سو و قرائن محتوایی از سوی دیگر چنین ترتبی برقرار دانست و یکی را بر دیگری مقدم کرد. می‌توان از قرائن سندی و منبع‌شناختی شروع کرد و سپس به قرائن محتوایی رسید یا بالعکس. همچنین نمی‌‌‌توان با انجام یکی از دیگری مستغنی شد؛ مثلاً اگر روایتی از ارزیابی‌‌‌های سندی به سلامت عبور کرد، ولی با نظام ارتباطات معنایی مجموعه احادیث راجع به یک موضوع ناسازگار بود، باید در صدورش از معصوم تردید کرد یا وجه صدور را امری غیر از بیان واقع دانست.

از سوی دیگر، اگر درباره یک موضوع مجموعه‌‌‌ای از احادیث داشته باشیم که در شبکه ارتباطات معنایی کاملاً با یکدیگر همخوان باشند، ولی هیچ قرینه سندی و متنی از انتساب آنها به معصوم پشتیبانی نکند، به آسانی نمی‌توان احتمال


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
34

شبکه معنایی مجموعه احادیث راجع به یک موضوع و موضوعات مرتبط. در صورتی که حدیث با آن شبکه معنایی هماهنگ و منسجم باشد، احتمال صحت و صدور روایت افزایش می‌‌‌یابد؛ کما اینکه این حدیث نیز به اندازه وزن خود، احتمال صحت دیگر احادیث مندرج در شبکه معنایی را فزونی می‌‌‌بخشد. مقصود از اعتبار سنجی بر اساس شبکه ارتباطات معنایی، صرف استناد به شواهد و متابعات یک حدیث نیست؛ چراکه استناد به شواهد و متابعات برای تقویت یک حدیث در حقیقت استناد به احادیث دیگری است که همان مضمون را به طریق دیگر نقل کرده‌‌‌اند. بدین ترتیب، شواهد و متابعات یک حدیث جبران‌‌‌کننده، ضعف سند آن حدیث‌‌‌اند؛ اما اعتبار سنجی بر اساس شبکه ارتباطات معنایی، علاوه بر یافتن شواهد و متابعات، به معنای یافتن احادیثی با مضامین دیگر است که با مضمون روایت نخست همسو و هماهنگ‌‌‌اند، به نحوی که می‌‌‌توان از دل آنها یک منظومه فکری پدید آورد.

برای نمونه سه روایت را در نظر می‌گیریم که یکی اهل‌البیت علیهم السلام را نور خدا در زمین می‌‌‌داند و دیگری می‌‌‌گوید ایشان نوری بودند در اصلاب و ارحام اجدادشان و بر اساس حدیث سوم، خداوند ایشان را پیش از مخلوقات دیگر همچون نور آفرید. وجود حلقه مشترک نور بین این سه روایت، آنها را به یکدیگر پیوند می‌‌‌زند و موجب می‌‌‌شود که یکدیگر را تقویت کنند و احتمال صحت و صدورشان از معصوم را افزایش دهند؛ اما هر کدام از این سه روایت به نوبه خود با مجموعه‌‌‌ای دیگر از روایات نیز حلقه مشترک مفهومی دارند که مضمون یکدیگر را تأیید می‌‌‌کنند. برای نمونه روایتی که می‌‌‌گوید خداوند اهل‌البیت علیهم السلام را پیش از مخلوقات دیگر همچون نور آفرید، با روایاتی پیوند می‌‌‌خورند که بدون آنکه از نور بودن اهل‌البیت علیهم السلام سخنی به میان آورده باشند، ایشان را اولین مخلوقات خدا می‌‌‌دانند. از آنجا که روایات دال بر اولین مخلوق بودن اهل‌البیت علیهم السلام مضامین دیگری، از جمله اولین

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20002
صفحه از 319
پرینت  ارسال به