33
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

طبقات تعداد قابل توجهی آن را نقل کرده باشند که احتمال هماهنگی‌‌‌شان برای دروغ‌‌‌گویی عقلایی نباشد) تقسیم کرد.

۳. درج حدیث در مصادر معتبر نخستین

این قرینه، مانند قرینه نخست، جزو قرائن منبع شناختی است. به موجب این قرینه مثلاً اگر بتوان نشان داد که حدیثی که کلینی در کافی آورده، در ابتدا در دفتر حدیثی یکی از محدثان عصر حضور درج شده بوده و آن دفتر حدیثی در زمان خود و پس از آن تداول داشته و مورد اعتماد بوده است، می‌توان آن حدیث را معتبر دانست، حتی اگر سندی که در کتب متأخر برای حدیث مأخوذ از آن منبع ذکر شده مشتمل بر رواتی باشد که در کتب رجالی، موصوف به وثاقت نشده یا تضعیف شده باشند.۱

۴. تناسب محتوای حدیث با شبکه معنایی احادیث مرتبط

در کنار یا پس از قرائن سندی و منبع‌شناختی، نوبت به قرائن محتوایی می‌رسد؛ یعنی هرگونه قرینه‌‌‌ای که با محتوای حدیث مرتبط است. یکی از بهترین قرائن محتوایی برای اعتبار سنجی یک حدیث عبارت است از تناسب مضمون حدیث با

1.. این نکته برگرفته از دیدگاه موسوم به تحلیل فهرستی است که در اصل آیت‌‌‌اللّه مددی مطرح کرده است. برای آگاهی از شیوه تحلیل فهرستی نک: عمادی حائری، بازسازی متون کهن حدیث شیعه، ص۷۷-۱۴۱. نویسنده در صفحات مذکور که باب دوم کتاب را تشکیل می‌‌‌دهد، دیدگاه آیت‌‌‌اللّه مددی را در قالب یک گفت‌‌‌وگو که حاصل چندین فایل صوتی و مکتوب آیت‌‌‌اللّه مددی است، تنظیم و تدوین کرده است. نویسنده همچنین در باب اول کتاب خود، طی چند فصل (ص ۲۵- ۷۷) به جای تحلیل فهرستی، عنوان تحلیل کتاب‌‌‌شناسی را برگزیده و همان‌‌‌گونه که خود متذکر شده، با الهام از دیدگاه آیت‌‌‌اللّه مددی و احیاناً شیوه دکتر مدرسی طباطبایی در کتاب میراث مکتوب شیعه در سه قرن نخستین، به تفصیل درباره جایگاه و نقش متون حدیثی مکتوب در تاریخ حدیث شیعه و نحوه بازسازی این متون سخن گفته است.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
32

خلافش ثابت شود یا آنکه هر راوی غیرمعتبر و غیر اعتماد است تا خلافش ثابت شود. پیشنهاد نگارنده آن است که اعتماد بدوی درباره هر راوی برقرار است، مگر آنکه خلافش ثابت شود؛ چراکه گواهی افراد بر دیده‌‌‌ها و شنیده‌‌‌هایشان یکی از منابع معرفت ما است که فی نفسه اعتمادپذیر است، گرچه این اعتمادپذیری حداقلی است و با آمدن شواهد موافق یا مخالف تثبیت یا تعلیق می‌‌‌‌شود.۱ این اعتمادپذیری بدوی در صورتی تثبیت می‌‌‌شود که معلوم شود روات واقع در سند در زمان خود یا زمان متأخر نزدیک به زمان خود مورد اعتماد دیگران بوده‌‌‌اند. هر شاهدی که اعتماد دیگران را نشان دهد قابل استناد است: نظیر توثیق و تمجید معاصران یا عالمان نزدیک به عصر راوی که در کتب رجالی درج شده و نیز کثرت نقل روات معاصر و متأخر از آن راوی حتی اگر در کتب رجالی توثیق یا مدح نشده باشد. همچنین صرف نظر از اعتماد روات و رجالیان هم عصر و متأخر از یک راوی، کثرت شواهد و متابعات روایات یک راوی می‌‌‌تواند به معنای اعتمادپذیری او باشد.

البته در این میان، راویان بسیاری هستند که شواهد له و علیه آنها متعارض می‌‌‌نمایند. روشن است در این صورت باید شواهد را ریشه‌‌‌یابی کرد و با تحلیل آنها به جمع‌‌‌بندی رسید.۲

بر این اساس، هر روایتی که زنجیره روات مورد اعتماد آن را از معصوم نقل کرده باشند، معتبر است و هر چه تعداد زنجیره‌‌‌های روایی، یعنی طرقی که مضمون واحدی را نقل می‌‌‌کنند، بیشتر باشد اعتبار روایت منقول فزونی خواهد یافت. بدین ترتیب با توجه به تعداد روات واقع در هر حلقه یا طبقه از زنجیره روات می‌توان، آن‌‌‌گونه که مرسوم است، حدیث و به اصطلاح خبر را به خبر واحد، خبر مستفیض (خبری که در همه طبقات چند نفر نقل کرده باشند) و متواتر (خبری که در همه

1.. دیدگاهی که در متن مطرح شده به «اصالة العدالة»، که در کتب رجال به آن اشاره شده، شباهت دارد؛ اگرچه عین آن نیست. برای آگاهی بیشتر دراین باره نک: سند، بحوث فى مبانى علم الرجال، ص۹۸- ۱۲۳.

2.. مقایسه کنید: سند، بحوث فى مبانى علم الرجال‏، ص۱۸۰-۱۸۲.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 19868
صفحه از 319
پرینت  ارسال به