خلقتشان از یک منشأ یا ماده نوری اشاره نکرده باشند؛^۱

۳. احادیثی که می‌گویند اهل‌البیت علیهم السلام در وجود پیشین خویش از جنس نور بوده‌‌‌اند، هرچند سخنی از خلقت ایشان از نور یا خلقت همچون نور به میان نیاورده باشند؛^۲

۴. احادیثی که اهل‌البیت علیهم السلام را در وجود پیشینشان شبح نور یا ظل النور (سایه نوری) معرفی می‌‌‌کنند.^۳

به این چهار دسته می‌‌‌توان دسته پنجمی از احادیث را ملحق کرد که می‌گویند اهل‌البیت علیهم السلام در وجود پیشین خود از جنس ظل (سایه) بوده‌‌‌اند.^۴ آنچه امکان می‌‌‌دهد که این دسته از احادیث را - که تعدادشان در مقایسه با دسته‌‌‌های قبل اندک است - ملحق به احادیث خلقت نوری کنیم، احادیث دسته چهارم است که اهل‌البیت علیهم السلام را به هنگام آغاز خلقتشان ظل النور می‌‌‌داند. این احادیث را می‌‌‌توان قرینه بر این قرار داد که روایاتی که اهل‌البیت علیهم السلام را در آغاز خلقتشان نور معرفی می‌‌‌کنند و احادیثی که آنان را در آغاز خلقتشان ظل معرفی کنند، تعابیر مختلفی از یک حقیقت‌‌‌اند که به اعتبارات مختلف از آن به «نور» و «ظل» و «ظل النور» تعبیر شده است.

روش اعتبار سنجی: جمع قرائن

روش برگزیده این نوشتار برای اعتبار سنجی روایات عبارت است از جمع قرائن.^۵

اصل توجه به این موضوع، قدمتی بیش از بحث‌‌‌های کلامی مثبِتان و نافیان آن دارد؛ چراکه حتی پیش از مطرح شدن بحث‌‌‌های کلامی دراین‌باره، قدیمی‌ترین کتب روایی امامیه مشتمل بر احادیث خلقت نوری بوده‌‌‌اند. بر این اساس، به نظر می‌‌‌رسد که منشأ اصلی طرح این بحث همان احادیث مندرج در منابع حدیثی است که متکلمان و شارحان احادیث را به اتخاذ موضع در قبال مضمون آنها واداشته است. روشن است که بحث کلامی درباره محتوای این احادیث مستلزم آن است که قبلاً احادیث خلقت نوری را گردآورده و اعتبار آنها را سنجیده باشیم. تا جایی که نگارنده بررسی کرده، در هیچ منبعی این گردآوری و اعتبار سنجی صورت نگرفته؛ از این رو، فصل پیش رو عهده‌‌‌دار این امر شده است.

پیش از آنکه احادیث خلقت نوری را فهرست کنیم، لازم است تعریف خود را از احادیث خلقت نوری بازگوییم. حدیثی را حدیث خلقت نوری می‌‌‌نامیم که به صراحت یا ضمنی، اهل‌البیت علیهم السلام^۱ را موجوداتی نوری معرفی می‌‌‌کند و این را امتیازی برای ایشان محسوب می‌‌‌دارد. بر این اساس، چهار دسته از احادیث را می‌‌‌توان در ذیل عنوان احادیث خلقت نوری اهل‌البیت علیهم السلام گنجاند:

۱. احادیثی که از خلقت اهل‌البیت علیهم السلاماز یک منشأ يا ماده نوری سخن می‌گویند؛^۲

۲. احادیثی که می‌‌‌گویند اهل‌البیت علیهم السلام همچون نور خلق شده‌‌‌اند؛ حتی اگر به