279
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

برای ایشان درحال حیات دنیویشان تداوم دارد.

گسترش مضمون خلقت نوری در روایات الفضائل که از حدود والامرتبه‌‌‌ترین روایات مندرج در بصائر الدرجات، کتاب کافی و آثار شیخ صدوق درمی‌گذرد، از سویی و از سوی دیگر، ناشناخته بودن مؤلف این کتاب این احتمال را مطرح می‌‌‌کند که روایات این کتاب اصولاً در مدرسه ری معروف و شناخته شده نبوده است و مؤلف آن تلاش داشته با اسناد حدیث نخست آن به شاذان بن‌‌‌جبرئیل برای کتاب خود اعتباری کسب کند.

ابن‌‌‌المشهدی (متوفای اواخر قرن ششم یا اوایل هفتم)

ابوعبداللّه محمد بن‌‌‌جعفر بن‌‌‌علی مشهدی، معروف به ابن‌المشهدی، دیگر شخصیت حدیثی مهم است که روایات خلقت نوری را نقل کرده است. او از شاگردان ابن‌‌‌شهرآشوب، عبداللّه بن‌‌‌جعفر دوریستی و شاذان بن‌‌‌جبرئیل قمی بوده است.۱ تنها کتاب باقی‌‌‌مانده از او المزار الکبیر است که زیارات اهل‌البیت علیهم السلامرا در بر دارد. آن‌‌‌گونه که قیومی اصفهانی، محقق کتاب، بیان کرده این کتاب قدیمی‌‌‌ترین منبع دعای ندبه، زیارت ناحیه و زیارت آل یاسین است.۲ کتاب دیگر وی اقرار الصحابه بفضل امام الهدی و القرابه نام دارد که در آن احادیثی از ابوبکر، عمر، عثمان و دیگر صحابه در فضیلت امیرالمؤمنین علیه السلام‏ نقل می‌‌‌کند.۳ مضمون خلقت نوری اهل‌البیت علیهم السلامبارها در زیاراتی که وی نقل می‌‌‌کند، تکرار شده است، در زیارتی که برای رسول خدا صلی الله علیه و اله نقل می‌‌‌کند چنین مضمونی آمده است:

1.. ابن‌المشهدی، المزار الکبیر، ص۱۲.

2.. صالح‌آبادی، «معرفی کتاب المزار الکبیر»، ص۲۲۴.

3.. انصاری، «کتابی تازه یاب از ابن المشهدی».


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
278

درگاه الهی شکایت بردند و درخواست نجات از تاریکی کردند. آنگاه خداوند کلمه‌‌‌ای را تکلم کرد و از آن کلمه روحی را آفرید. سپس به کلمه‌‌‌ای تکلم کرد و از آن روح نوری را آفرید. پس آن نور را به آن روح افزود و آن روح را در پیش روی عرش بر پا داشت تا مشارق و مغارب روشن شود؛ آن روح فاطمه زهرا علیها السلام بود. او زهرا نامیده شد چون آسمان‌‌‌ها به نور او روشن شد.۱

افزوده دوم عبارت است از اینکه دیگران نور اهل‌البیت علیهم السلام را وقتی هنوز در وجود اجدادشان بود، می‌‌‌دیدند و حتی صدای تسبیحشان را در همان حال می‌‌‌شنیدند.۲ آنچه تأمل‌‌‌برانگیز است، ورود روایتی با عبارات و مضامین مشابه در الهدایة الکبری است۳ که احتمال اخذ نویسنده الفضائل از الهدایة الکبری را تقویت می‌‌‌کند.

افزوده سوم تداوم وضعیت ماقبل دنیوی اهل‌البیت علیهم السلام در این دنیا است. در این کتاب از عایشه نقل می‌‌‌کند که پیامبر صلی الله علیه و الهبه او فرمود: من و فاطمه و حسن و حسین و علی در غرفه‌‌‌ای از دُرّ سفید هستیم که پایه آن (اساس‌‌‌ها) از جنس رحمت خدا و اطراف آن از جنس عفو و رضوان خداست. این خانه در زیر عرش قرار دارد و بین علی علیه السلامو نور خدا بابی است که [از آن] او به خدا و خدا به او می‌‌‌نگرد و بر سر علی علیه السلامتاجی قرار دارد که نور آن مابین شرق و غرب را روشن کرده است.۴

این حدیث مشعر بر نوعی موقعیت و حیات فوق طبیعی است که اهل‌البیت علیهم السلامنه فقط در عوالم پیشین، بلکه در زمان حیات دنیوی خود از آن بهره‌‌‌مند بودند. به عبارت دیگر، در حالی‌‌‌که در احادیث مندرج در کتب عالمان پیشین معمولاً ارتباط اهل‌البیت علیهم السلامبا عرش و استقرار ایشان در جانب عرش مربوط به حیات پیشین ایشان بود، این روایت مشعر بر آن است که این وضعیت همچنان

1.. شاذان بن‌جبرئیل، الفضائل، ص۱۲۹.

2.. همان، ص۱۴، ۱۲۷.

3.. خصیبی، الهدایة الکبری، ص۱۰۰.

4.. شاذان بن‌جبرئیل، الفضائل، ص۱۷۰.

تعداد بازدید : 20637
صفحه از 319
پرینت  ارسال به