قرن هفتم باشد. از این تاریخ‌‌‌گذاری برای درگذشت شاذان بن‌‌‌جبرئیل می‌‌‌توان دریافت که کتاب الروضه به وی تعلق ندارد؛ چراکه مؤلف الروضه از حضور خود در واسط در سال ۶۵۱ خبر می‌‌‌دهد.^۱ همچنین انتساب کتاب الفضائل به وی صحیح نیست؛ چراکه نویسنده کتاب الفضائل در ابتدای کتاب شاذان بن‌‌‌جبرئیل را شیخ خود معرفی می‌‌‌کند.^۲

در هر حال، آفرینش اهل‌البیت علیهم السلاماز نور واحد پیش از آفرینش آسمان‌‌‌ها و زمین و انتقال این نور در اصلاب و ارحام پاک، از جمله مضامین احادیث کتاب الفضائل است.^۳ این قبیل مضامین در کتب حدیثی پیشین تألیف عالمان بزرگی همچون کلینی و شیخ صدوق نیز یافت می‌‌‌شود؛ اما این کتاب مشتمل بر افزوده‌‌‌هایی است که در کتب حدیثی محدثان برجسته قم و متکلمان بزرگ بغداد به چشم نمی‌‌‌خورد.

افزوده نخست خلقت دیگر موجودات از نور اهل‌البیت علیهم السلام است. وی در حدیثی نقل کرده که خداوند آسمان‌‌‌ها و زمین و دریاها را از تسبیح پیامبر صلی الله علیه و الهو فرشتگان را از تسبیح علی علیه السلامآفرید.^۴

در روایتی دیگر از پیامبر صلی الله علیه و اله پس از بیان اینکه خداوند دو هزار سال پیش از آفرینش مخلوقات او و علی علیه السلامرا از نور عظمتش آفرید، اضافه می‌‌‌کند که خداوند سپس نور پیامبر صلی الله علیه و الهرا شکافت و از آن آسمان‌‌‌ها و زمین را آفرید؛ پس پیامبر صلی الله علیه و الهبزرگ‌‌‌تر از آسمان‌‌‌ها و زمین است. سپس نور علی علیه السلامرا شکافت و از آن عرش و کرسی را آفرید؛ از این رو علی علیهم السلام افضل از عرش و کرسی است. در ادامه بیان می‌‌‌کند که از نور حسن علیه السلام‏ لوح و قلم و از نور حسین علیه السلام‏ بهشت‌‌‌ها و حور العین را آفرید. آنگاه مشارق و مغارب در تاریکی فرو رفتند و ملائکه از این تاریکی به

اراده خلق محمد صلی الله علیه و اله و علی علیه السلام‏ را در آخر الزمان نداشت، خود او را هم خلق نمی‌کرد.^۱ او در حدیث دیگری نقل می‌‌‌کند که آدم پس از نفخ روح به جانب راست عرش نگریست و اشباح پنج تن را دید. خداوند به او فرمود که اگر ایشان نبودند، آدم و بهشت و جهنم و ملائکه و جن و انس و عرش و کرسی آفریده نمی‌‌‌شدند.^۲

شاذان بن‌‌‌جبرئیل (زنده در قرن ششم)

ابوالفضل شاذان بن‌‌‌جبرئیل قمی از جمله عالمان وابسته به مدرسه ری است که روایات خلقت نوری در کتاب‌‌‌های منسوب به وی به وفور نقل شده است. کتاب الروضة فی فضائل امیرالمؤمنین و الفضائل از آثار منسوب به اویند. در منابع موجود اشاره‌‌‌ای به تاریخ ولادت و وفاتش نشده است. ابن‌‌‌المشهدی (متوفای ۶۱۰) حدیثی را از دو شیخ خود، عبداللّه بن‌‌‌جعفر دوریستی و شاذان بن‌‌‌جبرئیل، نقل می‌‌‌کند. بدین ترتیب، معلوم می‌‌‌شود که هر دو در طبقه مشایخ وی قرار دارند و به احتمال قوی هر دو قبل از وی وفات یافته‌‌‌اند. ابن‌المشهدی همچنین زیارتی را از شاذان بن‌‌‌جبرئیل از عمادالدین طبری نقل می‌‌‌کند.^۳

همان‌‌‌طور که گفتیم عمادالدین طبری در سال ۵۵۳ هجری زنده بوده است. وی به تعدادی از شاگردان خود در سال‌‌‌های ۵۷۳، ۵۸۳ و ۵۸۴ اجازه روایت کتب خود را داده است.^۴ بدین ترتیب می‌‌‌توان دریافت که وی در همان دهه هفتاد از قرن ششم به شخصیت علمی شناخته شده‌‌‌ای تبدیل شده بوده که شاید بیش از چهل سال داشته است. از این رو، سال درگذشت شاذان بن‌‌‌جبرئیل حداکثر می‌‌‌تواند اوایل