عوالم پیشین در کل یا دست‌‌‌کم انکار عالم ذرّ و سکوت درباره عوالم دیگر بوده است؛ اما آنچه نتیجه‌‌‌گیری بالا را با مانع مواجه می‌‌‌کند نقل گسترده روایات عالم انوار و خلقت نوری اهل‌البیت علیهم السلام در مدرسه ری است. از این رو، تلاش می‌‌‌کنیم با بررسی کمّ و کیف نقل این روایات از سوی عالمان ری، فضای اعتقادی ایشان در این باره را باز شناسیم.

فتّال نیشابوری (متوفای ۵۰۸ق)

محمد بن‌‌‌حسن بن‌‌‌علی بن‌‌‌احمد بن‌‌‌علی فتّال نیشابوری از طبقه نخست عالمان بزرگ وابسته به مدرسه ری است. وی در کتاب روضه الواعظین روایات متعددی نقل کرده که به صراحت دلالت بر وجود پیشین اهل‌البیت علیهم السلامدارد. در این روایات آمده است که خداوند پیامبر صلی الله علیه و الهو علی علیه السلامرا پانصد هزار سال پیش از خلقت دیگر مخلوقات از نوری واحد آفریده است.^۱ این دو هنگامی که در صلب حضرت آدم قرار گرفتند و در اصلاب و ارحام منتقل شدند در حقیقت نوری یکپارچه بودند. مردمان می‌‌‌توانستند صدای تسبیح این نور را در اصلاب و ارحام بشنوند و در سیمای اجداد پیامبر صلی الله علیه و الهو علی علیه السلامدرخشش این نور را ببینند.^۲

فتّال نیشابوری در حدیثی جالب از قول پیامبر صلی الله علیه و الهنقل می‌‌‌کند که آن حضرت خطاب به جمعی از اصحاب پس از یادآوری این مطلب که او و علی علیه السلامهمچون نوری واحد آفریده شده‌‌‌اند و در اصلاب و ارحام اسلاف خود انتقال یافته‌‌‌اند، بیان می‌‌‌کند که جبرئیل هنگام ولادت علی علیه السلامبر من نازل شد و از طرف خداوند ولادت او را به من تهنیت گفت. آنگاه حضرت علی علیه السلامکه تازه متولد شده بود، اذان و اقامه را

ابن‌‌‌حمزه طوسی (زنده در میانه قرن ششم)

نصیرالدین ابوطالب عبداللّه بن‌‌‌حمزه طوسی نویسنده کتاب الثاقب فی المناقب است که گویا تنها این کتاب از وی بر جا مانده است. ابن‌‌‌حمزه طوسی گاه با عمادالدین محمد بن‌‌‌علی بن‌‌‌حمزه، نویسنده کتاب فقهی الوسیله خلط شده است.^۱ نویسنده الثاقب فی المناقب داستانی از زمان خود درباره سنجر شاه (متوفای ۵۵۲) و خوارزم‌‌‌شاه (متوفای ۵۵۱) ذکر می‌‌‌کند^۲ که نشان می‌‌‌دهد در نیمه دوم قرن ششم به تألیف این کتاب اشتغال داشته است. تا جایی که نگارنده بررسی کرده، وی در کتاب الثاقب فی المناقب، که آن را به بیان معجزات چهارده معصوم و نیز معجزات پیامبران پیش از پیامبر خاتم صلی الله علیه و الهاختصاص داده، هیچ حدیث خلقت نوری را نقل نکرده است، با اینکه به مناسبت موضوع کتاب می‌توانست چنین کند. وی در ابتدای کتاب^۳ به پیروی از شیخ طوسی^۴ و دیگر متکلمان بغداد، یکی از خصوصیات معجزه را «فعل خدا بودن» می‌‌‌داند.

راویان احادیث عوالم پیشین

شاید اگر ما بودیم و شواهد پیش‌‌‌گفته، یعنی پیروی عالمان ری از روش عقلی مدرسه کلامی بغداد به اضافه تصریح برخی از عالمان بزرگ ری به رد عالم ذرّ و یافت نشدن هیچ تصریحی از عالمان ری بر قبول عالم ذرّ و دیگر عوالم پیشین به سادگی نتیجه می‌‌‌گرفتیم که دیدگاه غالب یا همه‌‌‌گیر در مدرسه کلامی ری انکار