افعال، انسان را فاعل افعال خویش دانسته، مؤثر دیگری برای آن قائل نیست.^۱ با توجه به دیدگاه‌‌‌هایی از این دست که در کتاب التعلیق قید شده، مقری نیشابوری طبیعتاً درباره وجود پیشین موضعی منفی نظیر متکلمان بغداد اتخاذ کرده است.

عبدالجلیل قزوینی رازی (زنده تا حدود ۵۶۰ ق)

عبدالجلیل قزوینی از طبقه دوم عالمان ری است که تردیدی در پیروی‌‌‌اش از مکتب عقل‌‌‌گرای بغداد وجود ندارد. وی در کتاب بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضایح الروافض، معروف به النقض، مذهب خود را همان شیعه اصولیه می‌‌‌داند و شیعه اصولیه را در مقابل حشویه و اخباریه و غالیه قرار می‌‌‌دهد؛^۲ در نتیجه، برخی از اتهامات ناصبیان را متوجه ایشان می‌‌‌داند، نه شیعه امامیه.^۳ به گفته او، شیعه اصولیه در معقولات به عقل و نظر استناد می‌‌‌کنند.^۴ وی سید مرتضی و شیخ طوسی را از عالمان بزرگ شیعه اصولیه می‌‌‌داند^۵ و همانند سید مرتضی خبر واحد را موجب علم و عمل نمی‌‌‌داند.^۶ وی علم غیب و اطلاع پیامبر صلی الله علیه و الهو امام از احوال جهانیان را نفی می‌‌‌کند^۷ و انبیای کبار را برتر از امیرالمؤمنین علیه السلام‏ می‌‌‌داند.^۸ بدین ترتیب، در اینکه وی به لحاظ کلامی پیرو مکتب کلامی بغداد است، تردیدی باقی نمی‌‌‌ماند.

از این رو، به آسانی می‌‌‌توان حدس زد که وی در مسئله وجود پیشین، به‌‌‌ویژه

همچون معالم العلماء، مناقب آل ابی طالب و متشابه القرآن و مختلفه در دسترس است. وی در تفسیر آیه ذرّ و غیره وجود پیشین انسان‌‌‌ها در عالم ذرّ را انکار می‌‌‌کند و استناد به این آیه و نیز روایت «الارواح جنوده مجنده» برای اثبات عالم ذرّ را به حشویه نسبت می‌‌‌دهد.^۱

همسویان با مبانی منکران

دسته دیگری از عالمان ری را، به‌‌‌رغم آنکه سخنی درباره عوالم پیشین از ایشان نقل نشده، می‌‌‌توان در زمره مخالفان گنجاند؛ چراکه سخنان صریحشان در دیگر ابواب کلامی نشان از پیرویشان از عقل‌‌‌گرایی مکتب بغداد دارد. بر این اساس، به‌‌‌شدت محتمل است که درباره عوالم پیشین نیز، به پیروی از متکلمان بغداد، نظری منفی داشته باشند. نام این دسته از عالمان عقل‌‌‌گرا چنین است:

محمد بن‌‌‌حسن مقری نیشابوری (زنده در میانه قرن ششم)

مقری نیشابوری که در طبقه دوم قرار دارد، نویسنده کتاب التعلیق است. تاریخ ولادت و وفات وی دقیقاً مشخص نیست؛ اما می‌‌‌دانیم که قطب‌‌‌الدین راوندی، که در سال ۵۷۳ از دنیا رفته،^۲ او را دیده و از او روایت کرده است.^۳ از این رو، احتمالاً در میانه قرن شش از دنیا رفته است. التعلیق کتابی کلامی با رویکردی عقلی است که ادبیات آن، آثار کلامی مدرسه بغداد را تداعی می‌‌‌کند؛ مثلاً معرفت خداوند را کسبی دانسته و قائل به وجوب نظر برای تحصیل معرفت شده است.^۴ در باب خلق