263
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

چهارده معصوم، ۱۴ هزار سال قبل از مخلوقات.۱ احتمال دارد که وی برای این قبیل روایات تأویلی نظیر تأویلات شیخ مفید۲ را در نظر می‌‌‌گرفته است.

بدین ترتیب، می‌‌‌توان گفت که وی با عالم ذرّ به‌‌‌صراحت مخالف است؛ اما مخالفت صریحی با خلقت نوری اهل‌البیت علیهم السلام ندارد.

گفتنی است که فرزند فضل بن‌‌‌حسن طبرسی، ابونصر حسن بن‌‌‌فضل بن‌‌‌حسن طبرسی، صاحب کتاب مکارم الأخلاق و نوه او ابوالفضل علی بن‌‌‌حسن بن‌‌‌فضل طبرسی، صاحب کتاب نثر اللئالی و مشکاة الانوار است که در تکمیل کتاب مکارم الاخلاق نگاشته شده است. در هیچ کدام از این سه کتاب پدر و فرزند حدیثی درباره خلقت نوری درج نشده است.

ابوالفتوح رازی (اواخر قرن پنجم تا میانه قرن ششم)

شخصیت دیگری از طبقه دوم که در رد عالم ذرّ سخن گفته حسین بن‌‌‌علی بن‌‌‌محمد خزاعی، ملقب به ابوالفتوح رازی، نویسنده تفسیر روض الجنان و روح الجنان است. وی در ذیل آیه الست ابتدا روایت عالم ذرّ را نقل و به تفصیل بحث می‌‌‌کند که این روایت با عقل و ظاهر قرآن در تعارض است.۳

ابن‌‌‌شهرآشوب (۹/۴۸۸- ۵۸۸ق)

ابن‌‌‌شهرآشوب همزمان در طبقه دوم و سوم عالمان ری قرار دارد.۴ کتب مهمی از او

1.. طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ص۴۰۹.

2.. شیخ مفید، المسائل السرویة، ص۳۹- ۴۰.

3.. رازی، «روض الجنان و روح الجنان»، ج۹، ص۶-۱۰.

4.. موسوی، «مدرسه کلامی ری»، ص۳۹.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
262

مخالفت دارند؛ دوم کسانی که تکرار اندیشه‌‌‌های کلامی بغداد در کتبشان در دیگر موضوعات کلامی می‌‌‌تواند نشانه‌‌‌ای برای همسوییشان با بغدادیان در نفی عوالم پیشین باشد؛ سوم محدثانی که احادیث راجع به عوالم پیشین را در کتب خود نیاورده‌‌‌اند، در حالی‌‌‌که به تناسب موضوع کتاب، انتظار می‌‌‌رود آورده باشند. این سه دسته را جداگانه معرفی می‌‌‌کنیم:

انکار کنندگان به صراحت

فضل بن‌‌‌حسن طبرسی (۴۶۸- ۵۴۸ق)

فضل نویسنده تفسیر معروف مجمع البیان است و در طبقه دوم عالمان ری قرار دارد. تعدادی از آثار برجای مانده از فضل بن‌‌‌حسن طبرسی نظیر اعلام الوری، تاج الموالید و الآداب الدینیه للخزانه المعینیه صبغه حدیثی دارند. در عین حال وی به لحاظ کلامی پیرو مدرسه عقل‌‌‌گرای بغداد است. وی با ذکر اقوال مختلف درباره آیه الست، اشکالات محققان بر عالم ذرّ را به گونه‌‌‌ای مطرح می‌‌‌کند که گویا آن را قبول دارد.۱

تعابیر و استدلال‌‌‌های وی برای رد عالم ذرّ تعابیر و استدلال‌‌‌های سید مرتضی در الطرابلسیات الاولی را تداعی می‌‌‌کند۲ و احتمالاً برگرفته از آن است. با این حال، وی در کتاب اعلام الوری باعلام الهدی دو حدیث نقل می‌‌‌کند؛ یکی از امام سجاد علیه السلام‏ درباره خلقت اهل‌البیت علیهم السلام از نور عظمت خداوند و استقرار اشباح اهل‌البیت علیهم السلام در پرتو نور خداوند۳ و دیگری از امام صادق علیه السلام درباره خلقت نوری

1.. طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۷۶۵.

2.. شریف مرتضی، الطرابلسیات الاولی، ص۱۹۲- ۱۹۵.

3.. طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ص۳۹۰.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20090
صفحه از 319
پرینت  ارسال به