259
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

به طور مستقیم وارث آثار شیخ صدوق و مدرسه حدیثی قم و کوفه نیز بودند.

طبق نظر یکی از محققان، عالمان امامیه در ری در دوره پس از مدرسه بغداد را می‌‌‌توان در سه طبقه متوالی گنجاند. در طبقه نخست، جعفر بن‌‌‌محمد دوریستی، حسن بن‌‌‌حسین بابویه، معروف به شمس الاسلام و حسکای قمی، احمد بن‌‌‌حسین خزاعی نیشابوری، ابوسعید محمد بن‌‌‌احمد خزاعی نیشابوری، عبدالرحمن بن‌‌‌احمد خزاعی نیشابوری، عبدالجبار مقری رازی و محمد بن‌‌‌علی فتّال نیشابوری قرار دارند که بنیان‌‌‌گذاران مدرسه ری و شاگردان مدرسه بغدادند. در طبقه دوم، مرتضی بن‌‌‌داعی حسنی، فضل بن‌‌‌حسن طبرسی، ابن‌‌‌شهرآشوب مازندرانی، محمد بن‌‌‌حسن مقری نیشابوری، عمادالدین طبری آملی و ابوالفتوح رازی قرار دارند که شاگردان طبقه اول‌‌‌اند. در نهایت در طبقه سوم، که آخرین نسل عالمان ری محسوب می‌‌‌شوند، منتجب‌‌‌الدین رازی، احمد بن‌‌‌علی طبرسی، شاذان بن‌‌‌جبرئیل قمی، قطب‌‌‌الدین راوندی و سدیدالدین حمصی قرار دارند.۱

به‌‌‌رغم آنکه در نوشتار حاضر تعیین طبقه عالمان بر اساس طبقه‌‌‌بندی مذکور صورت گرفته، به نظر می‌‌‌رسد که معیار طبقه‌‌‌بندی مذکور، که قرار داشتن در سلسله استاد شاگردی در طی سه نسل متوالی است، نمی‌‌‌تواند بر همه موارد منطبق باشد؛ چراکه در پاره‌‌‌ای از موارد، اگر نگوییم در تمامشان، با چهار نسل از عالمان ری روبه‌‌‌روییم، مثلاً قطب‌‌‌الدین راوندی از طرفی شاگرد فضل بن‌‌‌حسن طبرسی (طبقه دوم بر اساس طبقه‌‌‌بندی مذکور) و استاد منتجب‌‌‌الدین (طبقه سوم بر اساس طبقه‌‌‌بندی مذکور) است. بدین ترتیب، در اینجا با زنجیره چهارتایی مواجهیم بدین نحو: جعفر بن‌‌‌محمد دوریستی ˂ فضل بن‌‌‌حسن طبرسی ˂ قطب‌‌‌الدین راوندی ˂ منتجب‌‌‌الدین رازی.

1.. موسوی، «مدرسه کلامی ری»، ص۲۹-۵۳.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
258

انسان‌‌‌ها پیش از ابدانشان آفریده شده‌‌‌اند و پیش از تعلقشان به بدن، دارای علم و ادراک بوده‌‌‌اند. به همین منوال، می‌‌‌توان گفت که ایشان علاوه بر عالم ارواح، به تقدم عالم ذرّ نیز قائل بودند که در آن خداوند فرزندان آدم را همچون موجوداتی ذرّه‌‌‌وار از پشت او بیرون کشید و از ایشان برای ربوبیتش اقرار گرفت. در مقابل، بغدادیان در عین نقل روایات دالّ بر وجود پیشین آنها را تأویل می‌‌‌کردند و معتقد بودند که عوالم پیشینی برای اهل‌البیت علیهم السلامو دیگر انسان‌‌‌ها وجود نداشته است. اکنون سؤال این است که عالمان مدرسه ری، که از سویی وارث میراث حدیثی صدوق و از سوی دیگر وارث میراث کلامی و حدیثی بغدادند، چه موضعی در این باره اتخاذ کرده‌‌‌اند. در مقال حاضر با غور در میراث کلامی و روایی مدرسه ری تلاش می‌‌‌کنیم دیدگاه عالمان ری را در این باره بازیابیم.

پیش از بیان نظرات عالمان مدرسه ری لازم است این مدرسه را معرفی کنیم. بعد از مدارس مدینه در قرن نخست، کوفه در قرن دوم، قم در قرون سوم و چهارم و بغداد در قرون چهارم و پنجم، مدرسه ری در قرن ششم پنجمین مدرسه کلامی امامیه است. تا زمان وفات شیخ صدوق، حوزه ری تابع مدرسه قم بود و بحث از دیدگاه عالمان این حوزه درباره وجود پیشین، در ذیل مدرسه قم می‌‌‌گنجید که قبلاً گذشت. مدرسه کلامی بغداد در اواخر قرن چهارم با ظهور و شهرت شیخ مفید به قطبی کلامی تبدیل شد.

بدین ترتیب، به‌‌‌ویژه بعد از وفات شیخ صدوق در نیمه دوم قرن چهارم، تعداد زیادی از طالبان علم از مناطق مختلف عزم بغداد کردند و در محضر شیخ مفید، سپس سید مرتضی و شیخ طوسی و فرزندش ابوعلی دانش اندوختند. تعدادی از این دانشمندان، که لااقل برخی اصالتاً از ری بودند، بعدها به ری بازگشتند و با انتقال میراث کلامی بغداد به آنجا هسته اولیه مدرسه کلامی ری را تشکیل دادند. این عالمان فقط وارث اندیشه‌‌‌های کلامی و میراث روایی بغدادیان نبودند؛ بلکه پیش‌‌‌تر و

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20136
صفحه از 319
پرینت  ارسال به