کسی مؤمن و چه کسی کافر خواهد بود و آنچه در دنیا اتفاق می‌‌‌افتد مطابق علم خدا خواهد بود.^۱

وی همچنین روایتی را که در آن پیامبر اکرم صلی الله علیه و الهاز سبقتش بر انبیا در اقرار به وجود خداوند سخن می‌‌‌گوید و آن را با آیه الست مرتبط می‌‌‌کند دال بر مدعای قائلان به عالم ذرّ نمی‌‌‌داند؛ چراکه مقصود از روایت را سبقت در فضیلت می‌‌‌داند، نه سبقت زمانی. به نظر وی، در این صورت نیز استشهادی که در روایت به آیه صورت گرفته وجه دارد؛ چراکه مقصود آن است که خداوند سبقت پیامبر صلی الله علیه و الهبر دیگر انبیا را از ازل می‌‌‌دانست.^۲ بدین ترتیب، تفسیر وی از روایات عالم ذرّ نیز خلاف ظاهر است؛ چراکه در این روایات سخن از خلق پیشین است، نه علم پیشین الهی.

تفسیر و تأویل آیه الست

از آنجا که تعدادی از روایات عالم ذرّ در ذیل آیه الست یا اخذ ذریه، یعنی (وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى‏ شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هذا غافِلِينَ)،^۳ وارد شده است، و قائلان به عالم ذرّ برای اثبات مدعای خود به این آیه تمسک جسته‌‌‌اند، هر سه متکلم بزرگ بغداد تلاش کرده‌‌‌اند که نشان دهند این آیه دلالتی بر عالم ذرّ ندارد. شیخ مفید با اشاره به استدلال یا امکان استدلال قائلان به عالم ذرّ به این آیه، آن را از قبیل مجاز در لغت می‌‌‌داند. به نظر وی، معنای آیه این است که خداوند از هر مکلفی که از صلب آدم و ذرّیه‌‌‌اش بیرون می‌‌‌آید بر ربوبیت خویش پیمان می‌‌‌گیرد. پیمان گرفتن

روایات عالم ذرّ موضعی کمابیش مشابه دارند. شیخ مفید پس از نقل روایتی صحیح که می‌‌‌گوید خداوند ذرّیه حضرت آدم را به صورت ذرّ از صلب او خارج کرد، توضیح می‌‌‌دهد که مراد روایت آن است که خداوند ذرّ را از صلب آدم بیرون آورد تا ذرّیه بعدی او را از جهت کثرت به آن ذر تشبیه کند. شیخ مفید به صورت قاطع نمی‌‌‌گوید که دقیقاً چه نسبتی بین ذرّیه بعدی آدم و ذرّی که از پشت او بیرون آورده شد، وجود دارد؛ اما این احتمال را مطرح می‌‌‌کند که آنچه از صلب حضرت آدم بیرون آورده شد «اصول اجسام ذریه حضرت آدم» بود، نه ارواحشان.^۱ احتمال دارد که مقصود وی از اصول اجسام ذریه آدم، بن يا بخش بنيادین ابدان ذریه آدم باشد که با انتقال در نسل حضرت آدم، در نهایت در رحم مادر قرار می‌‌‌گیرد و با جذب مواد بیرونی رشد می‌کند تا به شکل یک انسان کامل در‌‌‌آید. در این صورت باید شیخ مفید را قائل به بدن ذرّی دانست. به هر حال، از نظر شیخ مفید، این بخش بنیادین ابدان ذریه آدم، فاقد روح بود و با ایشان گفت‌‌‌وگویی صورت نگرفته است.^۲ بدین ترتیب، به نظر شیخ مفید قائل شدن به یک عالم ذرّ نمادین که در آن فرزندان آدم به صورت ذرّ از پشت او بیرون آورده شده باشند، منعی ندارد، به شرط آنکه این ذرّ را دارای شعور و نطق ندانیم.

سید مرتضی در انکار عالم ذرّی که در آن استنطاق و نطقی بین خداوند و انسان‌‌‌ها صورت گرفته باشد، با شیخ مفید همنوا است.^۳ وی به روایاتی که از طریق امامیه در تفسیر آیه الست (سوره اعراف، آیه ۱۷۲) وارد شده‌‌‌اند و ایمان و کفر انسان‌‌‌ها در دنیا را تابع ایمان و کفرشان در عالم ذرّ می‌‌‌دانند، اشاره می‌کند و پس از بیان عدم حجیت این روایات، این احتمال را مطرح می‌‌‌کند که مقصود از این روایات علم پیشین خداوند باشد؛ یعنی خدا به هنگام خلقت می‌‌‌دانست که چه