213
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

محمد بن‌‌‌الحسین قابل قبول است.

بدین ترتیب، با توجه به اینکه حدود چهارده تن از محدثان ثقه مدرسه کوفه احادیث خلقت نوری را نقل کرده‌‌‌اند، می‌‌‌توان نتیجه گرفت که اصل خلقت نوری در میان این محدثان مورد قبول بوده است؛ اما تنوع و تکرار نشدن اسامی محدثان غیر متهم به غلو در رأس اسناد روایات خلقت نوری می‌‌‌تواند حاکی از آن باشد که ایشان در نقل این احادیث به صورت شبکه به هم پیوسته‌‌‌ای از روات عمل نمی‌‌‌کردند. برای مثال محمد بن‌‌‌مسلم فقط در سند یک روایت و ابابصیر در سند دو روایت قرار دارند. مقایسه حضور پراکنده این قبیل محدثان غیر متهم به غلو در احادیث خلقت نوری، با حضور مداوم و تکراری تنی چند از متهمان به غلو در سند احادیث خلقت نوری و نیز احادیث نخستین مخلوق، می‌‌‌تواند به این نتیجه منتهی شود که گرچه در فضای فکری مدرسه کوفه نقل احادیث خلقت نوری وجه مشترک متهمان به غلو و محدثان غیر متهم بوده، متهمان به غلو اهتمام بیشتری به نقل آنها داشته‌‌‌اند.

موضع هشام بن‌‌‌حکم و دیگر متکلمان معروف کوفی

تا آنجا که نگارنده بررسی کرده است هشام و شاگردان بی‌‌‌واسطه و باواسطه‌‌‌اش در طبقات مختلف، در طریق هیچ یک از احادیث خلقت پیشین اهل‌البیت علیهم السلام (دست‌‌‌کم احادیث خلقت نوری خاص و خلقت نوری خاص پیشین) قرار ندارند.۱

نکته قابل توجه در اینجا موضع سخت پیروان متأخر هشام، نظیر فضل بن‌‌‌شاذان و کشی، در قبال راویانی است که احادیث خلقت نوری اهل‌البیت علیهم السلامرا نقل کرده‌‌‌اند؛ می‌‌‌توان ریشه‌‌‌های این موضع سخت را تا زمان خود

1.. در خصوص خط فکری هشام و سلسله شاگردان وی نک: رضایی، «امتداد جریان فکری هشام بن‌‌‌حکم تا شکل‌‌‌گیری مدرسه بغداد»، ۹۶-۱۰۵.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
212

است و یک حدیث خلقت نوری خاص پیشین را نقل کرده است.۱ همه روات بعد از او در این روایت ثقه‌‌‌اند.

اسحاق بن‌‌‌غالب دارای ۷ روایت در کتاب کافی است و یک روایت خلقت نوری خاص پیشین را نقل کرده است.۲ نجاشی او را توثیق کرده است۳ و دیگر روات واقع در سند نیز همگی از ثقات و بزرگان روات‌‌‌اند.

حسن بن‌‌‌محبوب (متوفای ۲۲۴ق) دارای ۱۸۲۷ روایت در کتاب کافی و راوی دو روایت نوری خاص پیشین است.۴ روایت نخست او به طریق روات ثقه به دست ما رسیده است؛ اما روایت دیگرش، که در تفسیر قمی قرار دارد، نمی‌‌‌تواند شاهدی مستقل باشد بر اینکه حسن بن‌‌‌محبوب این حدیث را روایت کرده است؛ چراکه در طریق آن افراد مهملی چون احمد بن‌‌‌محمد شیبانی، محمد بن‌‌‌احمد بن‌‌‌بویه، عبداللّه بن‌‌‌محمد التفلیسی قرار دارند. همچنین محمد بن‌‌‌سلیمان، دیگر راوی واقع در طریق آن، مشترک بین مجهول و متهم به غلو است.۵

محمد بن‌‌‌الحسین زیات الهمدانی (متوفای ق۲۶۲) از راویان پرروایت (دارای ۵۰۶ حدیث در کتاب کافی) است که نجاشی او را عظیم القدر و کثیر الروایه دانسته است.۶ وی سه روایت از روایات خلقت نوری را نقل کرده است.۷ تمام روات بعد از او در این روایات موثق‌‌‌اند؛ از این رو، انتساب این روایات به

1.. شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص۳۹۶.

2.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۰۳-۲۰۴.

3.. نجاشی، رجال، ص۷۲.

4.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۰۳؛ قمی، تفسیر قمی، ج۲، ص۲۲۸.

5.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۴۳.

6.. نجاشی، رجال، ص۳۳۴.

7.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۰۲، ۵۳۱؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۲، ص۳۱۲- ۳۱۴؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۳۵.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20037
صفحه از 319
پرینت  ارسال به