209
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

آنچه که ایشان درباره خلقت نوری اهل‌البیت علیهم السلامنقل کرده‌‌‌اند، مورد قبول بزرگان جامعه شیعه بوده است. برخی از این راویان پرروایت عبارت‌‌‌اند از: محمد بن‌‌‌مسلم (متوفای۱۵۰) دارای بیش از ۸۰۰ حدیث در کتاب کافی؛ ابان بن‌‌‌عثمان (معاصر امام ششم و هفتم) ناقل ۷۰۰ روایت در کتاب کافی؛ فضاله بن‌‌‌ایوب (زنده در زمان امام رضا علیه السلام‏) دارای ۲۲۳ روایت در کتاب کافی؛ حسین بن‌‌‌سعید الاهوازی (زنده در زمان امام هادی علیه السلام‏) دارای ۶۷۵ روایت در کتاب کافی. این چهار راوی که در چهار طبقه متوالی قرار دارند، زنجیره سند یکی از معتبرترین روایات خلقت نوری را تشکیل می‌‌‌دهند؛ یعنی روایتی که صدوق آن را نقل کرده است.۱

در سند دو حدیث۲ ابوبصیر اسدی (متوفای ۱۵۰) قرار دارد که دارای ۱۰۲۱ روایت در کتاب کافی است. هر دو حدیث وی دالّ بر خلقت نوری عام‌‌‌اند، ولی از جهت انتساب به ابوبصیر دچار اشکال‌‌‌اند؛ چراکه در طریق روایت اول منصور بن‌‌‌العباس الجرازینی قرار دارد که نجاشی او را مضطرب الامر دانسته است.۳ از آنجا که واژه اضطراب ممکن است به اضطراب در عقیده و مشخصاً به گرایش غالیانه اشاره داشته باشد، نمی‌‌‌توان مدعی شد که این گزارش از ابی‌‌‌بصیر از غیر طریق متهمان به غلو به دست ما رسیده است.۴ دشواری درباره حدیث دوم۵ بیش از این است؛ چراکه در طریق آن جعفر بن‌‌‌محمد بن‌‌‌مالک قرار دارد که، همان‌‌‌طور که دیدیم، متهم به ارتفاع بوده است. بدین ترتیب، این دو حدیث خلقت نوری عام۶ را نمی‌‌‌توان مستندی بی‌‌‌طرف برای نسبت دادن نقل روایات خلقت نوری به ابوبصیر دانست.

1.. شیخ صدوق، التوحید، ص۱۶۷.

2.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۰۲ ؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج‏۱، ص۹۴.

3.. نجاشی، رجال، ص۴۱۳.

4.. درباره توصیف این راوی به اضطراب امر نک: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۸، ص۳۵۱.

5.. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۹۴.

6.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۰۲؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۹۴.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
208

بن‌‌‌شعیب، از عمران بن‌‌‌اسحاق، از محمد بن‌‌‌مروان از امام نقل می‌‌‌کند. هر سه این راویان افرادی مهمل یا مجهول‌‌‌اند؛ شاید بتوان محمد بن‌‌‌مروان را، با توجه به کثرت نسبی روایاتش (۵۸ روایت در کتاب کافی)، فردی دانست که در زمان خود شناخته شده بوده است.

در میانه سند روایت دوم۱ حسین بن‌‌‌عبیداللّه بن‌‌‌سهل قمی قرار دارد. همان‌‌‌طور که گفتیم، کشی او را از کسانی دانسته که قمی‌‌‌ها به اتهام غلو از قم اخراج کردند۲ و نجاشی او را متهم به غلو دانسته است.۳ او این روایت را از محمد بن‌‌‌ابراهیم جعفری، از احمد بن‌‌‌علی، از محمد بن‌‌‌عبداللّه بن‌‌‌عمر بن‌‌‌علی، از امام صادق علیه السلامنقل می‌‌‌کند. این سه فرد نیز، مانند سه فرد قبل، مهمل یا مجهول‌‌‌اند.

وجود این تعداد از افراد مهمل یا مجهول در سند این دو روایت، که هر دو از خلقت نوری خاص پیشین سخن می‌‌‌گویند، می‌‌‌تواند این فرض را مطرح کند که در مدرسه کوفه علاوه بر افراد شاخصی نظیر جابر و مفضل و محمد بن‌‌‌سنان، که راست‌‌‌باوری آنان یا مضمون روایاتشان مورد اختلاف بود، راویان کم‌‌‌اهمیتی که جایگاه علمی نداشتند، نیز دست‌اندرکار نقل و ترویج این قبیل روایات بودند.

نقش محدثان برجسته در نقل احادیث خلقت نوری اهل‌البیت علیهم السلام

عده‌ای از روات ثقه سهامدار اصلی نشر و ترویج آموزه‌‌‌های اهل البیت علیهم السلامدر میان شیعیان بودند. ایشان هم در زمان خود و هم در قرون بعد رواتی موثق تلقی شده‌‌‌اند که اتهام غلو یا وضع درباره‌‌‌شان مطرح نبوده است. از این رو، می‌‌‌توان مدعی شد

1.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۴۱، حدیث ۹.

2.. كشی، رجال، ص۵۱۲.

3.. نجاشی، رجال، ص۴۳.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20144
صفحه از 319
پرینت  ارسال به