203
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

خصیبی، که خود متهم به فساد مذهب بود،۱ در کتاب الهدایة الکبری احادیث متعددی را از او نقل کرده و در یک مورد پس از ذکر نام او، در ستایشش گفته است: «وَ كَانَ جَعْفَرُ بْنُ‌‌‌مَالِكٍ رَاوِياً عُلُومَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام».۲

ابراهیم بن‌‌‌اسحاق الاحمری النهاوندی

ابراهیم بن‌‌‌اسحاق که در سال ۲۶۹ زنده بوده،۳ یک حدیث خلقت نوری خاص پیشین را نقل کرده است.۴ ابن‌‌‌غضائری او را دارای ارتفاع در مذهب دانسته۵ و طوسی او را متهم در دینش معرفی کرده است.۶

بدین ترتیب در مجموع، هشت تن از روات متهم به غلو در مدرسه کوفه احادیث خلقت نوری اهل‌البیت علیهم السلامرا نقل کرده‌‌‌اند. با توجه به اینکه روایات هر کدام از جابر (۴ روایت)، مفضل (۳ روایت)، محمد بن‌‌‌سنان (۴ روایت) و محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید (۳ روایت) در چهار طبقه متوالی بیش از دیگر راویان است، می‌‌‌توان حدس زد که این چهار راوی در میان آن هشت راوی نقش برجسته‌‌‌تری در نقل و ترویج روایات مذکور ایفا کرده‌‌‌اند. هر کدام از چهار راوی لااقل دو روایت دال بر خلقت نوری خاص پیشین نقل کرده‌‌‌اند. به نظر می‌‌‌رسد که بعد از ایشان عمرو بن‌‌‌شمر (هم‌‌‌طبقه با مفضل و راوی یک حدیث خلقت نوری خاص پیشین و یک حدیث خلقت نوری خاص) و علی بن‌‌‌حماد (هم‌‌‌طبقه با محمد بن‌‌‌سنان و

1.. نجاشی، رجال، ص۶۷؛ ابن‌‌‌غضائری، رجال، ص۵۴.

2.. خصیبی، الهدایة الکبری، ص۷۰.

3.. نجاشی، رجال، ص۱۹.

4.. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۱۸۰.

5.. ابن‌‌‌غضائری، رجال، ص۳۹.

6.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۶.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
202

در میان شاگردان یونس تنها فردی که احادیث خلقت نوری را نقل کرده، محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید است؛ او یکی از این روایات را از علی بن‌‌‌حدید نقل کرده است.۱ علی بن‌‌‌حدید به شدت با هشام و یونس مخالف بود، به نحوی که نماز گزاردن به امامت ایشان را روا نمی‌‌‌دانست.۲ با توجه به معروف بودن علی بن‌‌‌حدید به مخالفت با هشام و یونس، حدیث نقل کردن محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید از او حکایت از آن دارد که محمد بن‌عیسی التزام چندانی به خط کلامی هشام نداشته است. به لحاظ محتوای فکری نیز شاید نتوان محمد بن‌‌‌عیسی را در بحث امام‌‌‌شناسی پیرو هشام دانست. می‌‌‌دانیم که حتی یونس، استاد محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید، بر خلاف هشام قائل به تحدیث و الهام برای امامان علیهم السلام بوده است.۳ نقل حدیث خلقت نوری از سوی یکی از شاگردان برجسته یونس نشان از فاصله بیشتر وی با هشام دارد.

جعفر بن‌‌‌محمد بن‌‌‌مالک کوفی

جعفر بن‌‌‌محمد راوی یک حدیث خلقت نوری عام است.۴ از آنجا که وی از محمد بن‌‌‌الحسين بن ابی‌‌‌الخطاب‏ (متوفای ۲۶۲) روایت نقل کرده و محمد بن‌‌‌یحیی العطار از او نقل کرده می‌‌‌توان احتمال داد که هم‌‌‌طبقه احمد بن‌‌‌محمد بن‌‌‌عیسی و شاید متأخرتر از او، یعنی زنده تا اوایل سده چهارم، بوده است. او کوفی است که ابن‌‌‌غضائری او را کذاب دانسته و متهم به ارتفاع کرده است.۵ نجاشی متعجب است از اینکه مشایخ حدیث ثقه در بغداد از او حدیث نقل کرده‌‌‌اند.۶ حسین بن‌‌‌حمدان

1.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۴۰.

2.. كشی، رجال، ص۲۷۹.

3.. رضایی،«امتداد جریان فکری هشام بن حکم، تا شکل گیری مدرسه بغداد»، ص۹۷.

4.. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۹۴.

5.. ابن‌‌‌غضائری، رجال، ص۴۸.

6.. نجاشی، رجال، ص۱۲۲.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20112
صفحه از 319
پرینت  ارسال به