201
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

روایت واقع شده است، در کل احتمال می‌‌‌رود که به دلیل نقل کتاب الاظله نقش زیادی در ترویج قول به اظله داشته است. دو اصطلاح اشباح و اظله از جمله اصطلاحات پرکاربرد در ادبیات غالیانه آن زمان بوده‌‌‌اند.

محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید

محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید راوی یک حدیث خلقت نوری خاص۱ و دو حدیث خلقت نوری خاص پیشین۲ است. وی شاگرد روایی یونس بن‌‌‌عبدالرحمن بوده و از آنجا كه یونس احتمالاً تا دهه اول قرن سوم زنده بوده، می‌‌‌توان احتمال داد که محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید تا نیمه همین قرن زنده بوده است.

به گفته شیخ طوسی در فهرست، محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید ضعیف بوده و برخی او را قائل به قول غلات دانسته‌‌‌اند.۳ اما نجاشی او را «جليل في (من) أصحابنا ثقة عين كثير الرواية حسن التصانيف» دانسته و در عین حال از شیخ صدوق نقل کرده که ابن‌‌‌ولید منقولات وی از کتب و احادیث یونس را در صورت تفرد نمی‌‌‌پذیرفته است.۴ احتمالاً این موضع ابن‌‌‌ولید، حتی در زمان خودش، به معنای رد بخش عظیمی از روایات محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید بوده؛ چراکه محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید بخش اعظم روایاتش در کتب اربعه را از یونس نقل کرده است. از طرفی نیز ظاهراً ابن‌‌‌ولید غیر از طریق محمد بن‌‌‌عیسی بن‌‌‌عبید طریق دیگری به احادیث یونس نداشته است. نجاشی می‌گوید که دیدم اصحاب ما با بیان اینکه «چه کسی می‌‌‌تواند مثل محمد بن‌‌‌عیسی باشد» این موضع ابن‌‌‌ولید را رد می‌‌‌کردند.۵

1.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۸۹.

2.. همان، ص۴۴۰؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۲، ص۳۱۳.

3.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۴۰۲.

4.. نجاشی، رجال، ص۳۳۴.

5.. همان.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
200

کثرت روایاتی که آنان در کتب روایی از محمد بن‌‌‌سنان نقل کرده‌‌‌اند، می‌‌‌توان گفت قمی‌‌‌ها در کل او را قبول داشتند و او را در عداد غاليان قرار نمی‌‌‌دانستند. گفتنی است که بیشترین تعداد نقل از مفضل بن‌‌‌عمر در کتاب کافی و آثار صدوق از آن محمد بن‌‌‌سنان زاهری است که می‌‌‌تواند حاکی از قرابت فکری این دو باشد.

علی بن‌‌‌حماد

علی بن‌‌‌حماد راوی یک روایت خلقت نوری خاص۱ و یک روایت نخستین مخلوق۲ است. وی حدیث نوری خاص را از عمرو بن‌‌‌شمر و حدیث نخستین مخلوق را از مفضل نقل کرده است؛ بدین ترتیب می‌‌‌توان وی را هم‌‌‌طبقه با محمد بن‌‌‌سنان دانست. علی بن‌‌‌عباس الجرازینی، که نجاشی او را متهم به غلو و ضعیف می‌‌‌داند،۳ و محمد بن‌‌‌علی ابوسمینه، که از متهمان به غلو معروف است، تنها راویان او در کتاب کافی هستند. کشی به نقل از محمد بن‌‌‌مسعود، علی بن‌‌‌حماد را متهم و راوی کتاب الاظله۴ دانسته است.۵

اگرچه در روایات بررسی شده در این تحقیق علی بن‌‌‌حماد فقط در سند دو

1.. نعمانی، الغیبة، ص۹۳. در سند این حدیث علی بن‌‌‌محمد قرار دارد که محقق کتاب الغیبة نعمانی، علی‌‌‌اکبر غفّاری آن را تصحیف علی بن‌‌‌حماد دانسته است.

2.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۴۱.

3.. نجاشی، رجال، ص۲۵۵.

4.. در کتب رجالی چهار نفر دارای کتابی به نام الاظله معرفی شده‌‌‌اند: ۱. محمد بن‌‌‌سنان (نجاشی، رجال، ص۸۳)؛ ۲. عبد الرحمن بن‌‌‌کثیر هاشمی که نجاشی این کتابش را فاسد و مختلط و خودش را ضعیف می‌‌‌داند (نجاشی، رجال، ص۲۳۵)؛ ۳. علی بن‌‌‌ابی‌‌‌صالح که به نظر نجاشی معلوم نیست این کتاب از آن او است یا از دیگران نقل می‌‌‌کند. و در هر حال اعتماد چندانی بر او نیست (همان، ص۲۵۷)؛ ۴. احمد بن‌‌‌محمد بن‌‌‌عیسی از بزرگان روات قم نیز دارای کتابی با عنوان الاظله بوده است (همان، ص۸۲).

5.. كشی، رجال، ص۳۷۵.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 19897
صفحه از 319
پرینت  ارسال به