171
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

می‌کند و از امام صادق علیه السلاممی‌پرسد که در اظله چگونه بودید (کیف کنتم فی الاظله). امام پاسخ می‌دهد نزد پروردگار بودیم و کسی جز ما نزد او نبود و در سایبانی سبز بودیم (کنَّا عِنْدَ رَبِّنَا لَیسَ عِنْدَهُ أَحَدٌ غَیرُنَا فِی ظُلَّةٍ خَضْرَاءَ).۱

ناگفته نماند که در برخی روایات، ارواح غیر اهل‌البیت علیهم السلامنیز در اظله دانسته شده‌اند. در روایتی آمده است که خداوند ارواح را در اظله با یکدیگر برادر قرار داد، به نحوی که ممکن است برادر فرد در اظله غیر از برادر دنیوی‌‌‌اش باشد.۲ به نظر می‌‌‌رسد که تعبیرهایی از قبیل «فی الاظله» و «فی الذرّ» اشاره به عوالم دارد، نه لزوماً مکانی خاص. عبارتی که صفار در بصائر الدرجات برای عنوان یکی از ابوابش برگزیده، یعنی «باب فی رسول اللّه أنه عرف ما رأى فی‏ الأظلة و الذر و غيره»،۳ شاهدی است بر این تفسیر. بر این اساس، ممکن است اظله در روایت پیش‌‌‌گفته که «در اظله بودن اهل‌البیت علیهم السلام» را مطرح می‌‌‌کند، با اظله در روایتی که از «برادری ارواح در اظله» سخن می‌‌‌گوید، همان‌‌‌طور که گفته شد، به دو مرحله متقدم و متأخر از عالم اظله اشاره داشته باشد که در مرحله نخست اظله نوری اهل‌البیت علیهم السلامآفریده شدند و در مرحله بعد اظله مابقی موجودات.

تسبیح و تقدیس خداوند و تعلیم آن به ملائکه

اینکه اهل‌البیت علیهم السلامدر وجود پیشین خود چه جایگاه و شأنی در عالم داشته‌‌‌اند، بحث دامنه‌داری است که پرسشگر را علاوه بر احادیث خلقت نوری با طیف وسیعی از احادیث کلامی، از قبیل احادیث عالم ذرّ، درگیر می‌کند. در اینجا فقط

1.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۴۱.

2.. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۵۲.

3.. صفار، بصائر الدرجات، ص۸۳.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
170

پیش روی عرش (قدام العرش).۱ در روایتی اهل‌البیت علیهم السلامانواری معرفی شده‌اند که «حول العرش» صف بسته‌اند: «کنَّا أَنْوَاراً صُفُوفاً حَوْلَ الْعَرْشِ نُسَبِّحُ».۲ در روایتی هم «حقة تحت ساق العرش» (قندیلی در زیر ساق عرش) مکان حضرت فاطمه علیها السلام معرفی شده است.۳ چنان‌که گفته شد، «اظله» تعبیر دیگری است که در روایات بر وجود پیشین اهل‌البیت علیهم السلاماطلاق شده است. در این روایات نیز «یمین عرش» مکان اظله یا ظل اهل‌البیت علیهم السلاممعرفی شده است.۴ در هر صورت، همه این روایات، اهل‌البیت علیهم السلامرا در عالم انوار در ارتباط با عرش خدا قرار می‌‌‌دهد.

گفتنی است که روایات اهل‌البیت علیهم السلامعرش را نامی برای علم و قدرت الهی معرفی می‌کنند که گویا به همه مخلوقات حتی پیش از آفرینششان اشراف دارد،۵ نه تختی که خداوند بر آن می‌‌‌نشیند. در این صورت، استقرار اهل‌البیت علیهم السلامبر حول عرش الهی یا در جانب آن می‌‌‌تواند به معنای نظاره ایشان بر علم و قدرت الهی پیش از آفرینش مابقی مخلوقات باشد.

علاوه بر این روایات، روایتی بدون اشاره به عرش، پیش روی خدا (بَینَ یدَی اللّه) را محل استقرار «اشباح نور» اهل‌البیت علیهم السلامدانسته است.۶ همچنین روایتی مقر اشباح پیامبر صلی الله علیه و الهو دوازده امام را پرتو نور خداوند دانسته است: «فَأَقَامَهُمْ أَشْبَاحاً فِی ضِیاءِ نُورِهِ».۷ در روایتی دیگر، که از تقدم خلقت اهل‌البیت علیهم السلامبر دیگر مخلوقات سخن می‌گوید، راوی روایت، مفضل بن‌‌‌عمر، اظله را محل استقرار اهل‌البیت علیهم السلامتلقی

1.. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۲۰۹.

2.. قمی، تفسیر قمی، ج۲، ص۲۲۸.

3.. شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص۳۹۶.

4.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۰۴؛ نعمانی، الغیبة، ص۲۲۶.

5.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۳۱.

6.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۴۲؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۶۶۹.

7.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۳۱.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20040
صفحه از 319
پرینت  ارسال به