اختلاف ورزیدند» (إن اللّه تبارک و تعالی أخذ میثاق العباد و هم أظلة قبل المیلاد فما تعارف من الأرواح ائتلف و ما تناکر منها اختلف).^۱ به نظر می‌رسد «فاء» در «فما تعارف» به نوعی قضیه دوم (تعارف و اختلاف ارواح) را با قضیه اول (اخذ میثاق از اظله) و در نتیجه واژه «اظله» را با واژه «ارواح» مرتبط کرده، اما چند و چون این ارتباط را روشن نکرده است.

روایت دیگر با ذکر «الْأَرْوَاحِ أَنَّهَا جُنُودٌ مُجَنَّدَةٌ فَمَا تَعَارَفَ مِنْهَا ائْتَلَفَ وَ مَا تَنَاکرَ مِنْهَا اخْتَلَفَ» تأکید می‌کند که خداوند از انسان‌ها، در حالی که اظله بودند، پیش از ولادت، پیمان گرفت و این همان مضمون آیه (وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّک مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ)^۲ است.^۳ مرتبط‌کردن اخذ پیمان از اظله با آیه فوق، که در این روایت صورت پذیرفته، پرسش‌برانگیز است؛ چراکه روایات دیگر این آیه را با پیمان عالم ذرّ مرتبط کرده‌اند.^۴

نکته دیگر آنکه در برخی از روایات^۵ عموم امت پیامبر صلی الله علیه و الهدر عالم یا عوالم پیشین، موجوداتی ظلی معرفی شده‌‌‌اند، در حالی‌‌‌که، همان‌‌‌طور که دیدیم، در برخی از روایات ظل یا ظل النور، وصف یا امتیاز اختصاصی اهل‌البیت علیهم السلامدر عوالم

که از ذرّ بر ربوبیت خویش و بر نبوت پیامبر صلی الله علیه و اله پیمان می‌گرفت، از شیعیان ما در حالی که ذرّ بودند بر ولایت ما پیمان گرفت. خداوند امت محمد صلی الله علیه و اله را، در حالی که اظله بودند، در طین بر آن حضرت عرضه کرد و ایشان را از همان طینتی آفرید که آدم از آن آفریده شده بود، خداوند ارواح شیعیان ما را دو هزار سال قبل از ابدانشان آفرید».

این روایت چهار مضمون را مطرح می‌‌‌کند: ۱. اخذ میثاق از شیعیان در عالم ذرّ؛ ۲. عرضه شدن امت پیامبر صلی الله علیه و الهبر آن حضرت در طین (گل) در حالی که امت اظله بودند؛ ۳. آفرینش امت پیامبر صلی الله علیه و الهاز همان طینتی که آدم آفریده شده بود؛ ۴. خلقت ارواح شیعیان دو هزار سال قبل از ابدانشان. عین همین مضمون در روایتی در تفسیر عیاشی نیز آمده است با این تفاوت که به جای تعبیر «عرض اللّه علی محمد امته فی الطین و هم اظلة» تعبیر و «عرض اللّه علی محمد و آله السلام أئمته الطیبین و هم أظلة» آمده است،^۱ که به نظر می‌رسد تصحیف همان روایت قبلی باشد؛ به‌ویژه که راوی اخیر هر دو روایت یک نفر است. این روایت، چنان‌که می‌بینیم، درباره نسبت این مفاهیم ساکت است و مشخص نمی‌کند که مثلاً بین اظله و ذرّ و ارواح چه نسبتی وجود دارد، جز آنکه به نوعی بین اظله و طین نسبت برقرار می‌کند و عرض اظله را بر پیامبر صلی الله علیه و الهدر طین می‌داند. با این حال، عرض اظله بر پیامبر صلی الله علیه و الهدر طین نسبت وجودی روشنی را بین اظله و طین بیان نمی‌کند؛ چراکه ممکن است منشأ آفرینش اظله و طین متفاوت باشد، اما در مقام عرضه بر پیامبر صلی الله علیه و اله در طین تمثل یافته باشند، به نحوی که آن حضرت با نگاه بر طین، اظله را مشاهده کرده باشد.

دو روایت بین دو مفهوم ارواح و اظله رابطه برقرار می‌کنند: در یک روایت امام۷‏ می‌فرماید: «خداوند از انسان‌ها پیش از ولادتشان، آنگاه که اظله‌ بودند، پیمان گرفت. پس ارواحی که همدیگر را شناختند انس گرفتند و آنها که نشناختند