163
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

عرش بودند: «اصْطَفَاهُمْ قَبْلَ خَلْقِهِ أَظِلَّةً عَنْ یمِینِ عَرْشِهِ»،۱ «ظِلًّا قَبْلَ خَلْقِ نَسَمَةٍ عَنْ یمِینِ عَرْشِه».۲ همچنین در روایتی در تفسیر تعبیر «اشباح نور» برای اشاره به وجود پیشین اهل‌البیت علیهم السلامتعبیر «ظل النور» به کار رفته است: «فَکانُوا أَشْبَاحَ نُورٍ بَینَ یدَی اللّه قُلْتُ وَ مَا الْأَشْبَاحُ قَالَ ظِلُّ النُّورِ أَبْدَانٌ نُورَانِیةٌ بِلَا أَرْوَاح‌».۳

نسبت مفاهیم راجع به وجود پیشین اهل‌البیت علیهم السلامدر روایات

تا اینجا دیدیم که روایات به هنگام وصف اهل‌البیت علیهم السلامدر آغاز خلقتشان واژگانی نظیر نور، شبح، ظل و روح را به کار برده‌‌‌اند. در اینجا پرسش این است که این روایات چه نسبتی را از قبیل این‌همانی، مغایرت، ترتب، و توالی برای مفهوم یا مصداق این واژگان در نظر گرفته‌اند. برای پاسخ به این پرسش باید به نحوه کاربرد این واژگان در روایاتی که دو یا چند واژه را هم‌زمان به کار برده‌اند مراجعه کنیم:

در زیارت جامعه عبارت «أَنَّ أَرْوَاحَکمْ وَ نُورَکمْ وَ طِینَتَکمْ وَاحِدَةٌ طَابَتْ وَ طَهُرَتْ بعضها مِنْ بَعْضٍ» آمده که به‌دشواری می‌توان آن را بیانگر نسبت این‌همانی بین سه مفهوم نور، روح و طینت دانست؛ چراکه ممکن است عبارت فوق اشاره باشد به اینکه نور اهل‌البیت علیهم السلامدر اصل از یک نور و ارواح ایشان از یک روح و طینت ایشان از یک طینت اخذ شده‌اند، نه اینکه نور ایشان همان روح و طینتشان باشد.

سه روایت که پیش‌‌‌تر به مناسبتی دیگر ذکر شدند، به‌‌‌صراحت یا ضمنی نور و روح اهل‌البیت علیهم السلامرا یکی می‌دانند. در یک روایت با واژه «یعنی» نور به «روح

1.. کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۵۶. این تعبیر در تفسیر فرات کوفی نیز وارد شده است (فرات بن‌ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص۳۳۸).

2.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۰۴؛ نعمانی، الغیبة، ص۲۲۶.

3.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۴۲.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
162

آفرید و اسم او را از اسم خود مشتق کرد: «اشْتَقَقْتُ‏ اسْمَهُ مِنْ اسْمِي».۱

اهل‌البیت علیهم السلامبه صورت اشباح نور

در تعدادی از روایات، اهل‌البیت علیهم السلامدر خلقت پیشین خود، اشباح نور معرفی شده‌اند. در برخی از این روایات، ابتدا از نخستین مخلوق‌بودن اهل‌البیت علیهم السلامیا تقدم خلقت ایشان بر عالم سخن به میان می‌آید، سپس بیان می‌شود که «آنگاه ایشان اشباح نور در نزد پروردگار بودند» (فَکانُوا أَشْبَاحَ نُورٍ بَینَ یدَی اللّه).۲ روایتی با اشاره به خلقت اهل‌البیت علیهم السلامو تقدم خلقت ایشان، آنها را اشباحی در پرتو نور خداوند (أَشْبَاحاً فِی ضِیاءِ نُورِهِ) معرفی می‌کند.۳

اهل‌البیت علیهم السلامبه مثابه اظله

اصطلاح دیگری که در روایات به خلقت پیشین اهل‌البیت علیهم السلاماشاره دارد، اصطلاح «اظله» است. چندین روایت ضمن اشاره به اینکه اهل‌البیت علیهم السلامپیش از مخلوقات آفریده شدند یا برگزیده خدا بودند، می‌گویند که ایشان اظله‌ای در جانب راست

1.. شیخ طوسی، الأمالی، ص۷۰۷؛ فرات بن‌ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص۵۶، ۷۳، ۷۴؛ خزاز رازی، کفایة الأثر، ص۱۵۲؛ نعمانی، الغیبة، ص۹۳؛ شیخ صدوق، الأمالی، ص۶۲۴؛ شیخ صدوق، الخصال، ج۲، ص۴۲۵؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ج۱، ص۵۸؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۲۵۲؛ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص۵۱، ۵۵، ۵۶؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۸؛ جوهری بصری، مقتضب الأثر فی النص على الأئمة الإثنی عشر، ص۱۱ و منابع دیگر.

2.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۴۲؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۲۰۹؛ طبری آملی، دلائل الامامة، ص۱۵۷؛ طبری آملی، نوادر المعجزات، ص۱۹۱.

3.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۳۱-۵۳۲.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 19994
صفحه از 319
پرینت  ارسال به