پیش‌گفتار

روایات خلقت نوری اهل‌البیت علیهم السلامبيان می‌‌‌کنند که اهل‌البیت علیهم السلامنخستین مخلوقات خداوند‌ند که همچون نور، شبح نور، سایه نور یا روح از نور خداوند آفریده شدند و با استقرار در اطراف یا جانب راست عرش الهی، حمد و تسبیح خداوند را به جا آوردند. پس از آفرینش حضرت آدم، خداوند انوار اهل‌البیت علیهم السلامرا به نوری یکپارچه بدل کرد و در صلب حضرت آدم قرار داد. این نور در اصلاب و ارحام پاک منتقل شد تا در نهایت همه اهل‌البیت علیهم السلاماز پدر و مادر خود متولد شدند.

در کنار روایات خلقت نوری، دسته دیگری از روایات از تقدم خلقت ارواح انسان‌‌‌ها بر ابدانشان سخن می‌‌‌گویند و تأکید می‌‌‌کنند که ارواح انسان‌‌‌ها پیش از گام نهادن به عالم دنیا آفریده شده بودند و با یکدیگر آشنایی داشتند، به گونه‌‌‌ای که مؤالفت و مخالفت دنیوی انسان‌ها در مؤالفت و مخالفت ارواحشان در حیات پیشین ریشه دارد. این روایات همچنین بیان می‌‌‌دارند که این ارواح بر اهل‌البیت علیهم السلامعرضه شدند و ایشان از همان زمان دوستان خود را می‌‌‌شناختند.

دسته سومی از روایات نیز از خلقت ذرّی و عالم ذرّ سخن به میان می‌‌‌آورند. در روایات خلقت ذرّی آمده است که خداوند انسان‌‌‌ها را به صورت موجودات ریز و ذرّه‌‌‌وار از صلب حضرت آدم بیرون کشید و با معرفی خود به ایشان، از آنان پیمان بندگی گرفت. این ذرات هر کدام در زمان مقرر از صلب پدر به رحم مادر منتقل

انگاره، مشعلی از تجارب فکری را در اختیار می‌نهد که برای پرتو افکندن به مسیر آینده به آن نیازمندیم. از این حیث، آموزه‌های دیگر نیز دست‌کم به همین اندازه حائز اهمیت‌اند. واکاوی تاریخی این آموزه‌ها که در دستور کار پژوهشکده کلام اهل‌بیت علیهم السلام قرار دارد، سرمایه تاریخی ما را در عرصه علم کلام چنان غنی می‌کند که می‌توان در پرتو آن به بازسازی کلام کنونی بر اساس بهترین الگوی ناظر به سنت کلامی و در عین حال متکی به عقل و وحی همت گمارد.

پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام از بدو تأسیس تلاش کرده تا در حد توان خود، زمینه علمی مساعدی را برای تحقیق در عرصه تاریخ کلام و موضوعات کلامی فراهم آورد. اینک کتاب پیش‌رو، میوه یکی از بذرهایی است که با تلاش نویسنده در این زمین حاصل‌خیز کشت شده و پس از دو سال و اندی به‌بار نشسته است. البته، در این مسیر - همان‌گونه که در پژوهشکده درباره همه پژوهش‌ها مرسوم بود - از همفکری‌ها و پیشنهادهای همراهان طریقت پژوهش، که هر کدام همزمان موضوع خاص خود را دنبال می‌کردند، بهره‌مند شده است.

بی‌تردید اگر حمایت‌های بی‌دریغ رئیس محترم پژوهشگاه قرآن و حدیث، حضرت آیت‌اللّه ری‌شهری، و همدلی و همراهی قائم مقام پژوهشگاه، جناب حجت الاسلام و المسلمین دکتر برنجکار، مددکارمان نمی‌شد، معلوم نبود کی و کجا بتوانیم این ثمردهی‌ها را به تماشا بنشینیم. مزید توفیق ایشان و همه دست‌اندرکاران پژوهشگاه را آرزومندم.

درآخر شایسته است تلاش‌های نویسنده محترم اثر جناب آقای دکتر امداد توران را ارج نهاده و توفیقات روز‌افزون ایشان در خدمت به قرآن و حدیث را بیش از پیش از خداوند متعال مسألت نمایم.

محمد تقی سبحانی

رئیس پژوهشکده کلام اهل‎بیت علیهم السلام