145
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

گرچه اربلی سندی برای این حدیث ذکر نمی‌‌‌کند، تصریح دارد که این حدیث را شیخ صدوق در کتاب مولد الزهراء مرفوعاً از جابر از پیامبر صلی الله علیه و الهنقل کرده است.۱ بدین ترتیب، می‌‌‌توانیم دریابیم که شعیری که این حدیث را به شیخ صدوق منتسب می‌‌‌کند آن را از کتاب مولد الزهراء وی اخذ کرده است.

در میان آثار باقی‌‌‌مانده از شیخ صدوق کتابی با عنوان مولد الزهراء به دست ما نرسیده؛ اما خود وی در عیون اخبار الرضا، پس از نقل حدیثی درباره حضرت زهرا علیها السلام می‌‌‌گوید که روایت دال بر این مضمون را در «كتاب مولد فاطمة علیها السلام و فضائلها» نقل کرده است.۲ نجاشی نیز مولد فاطمه را از آثار شیخ صدوق برشمرده است.۳ بدین ترتیب، می‌‌‌توان دریافت که کتاب مولد الزهراء، که اربلی در اختیار داشته همان کتاب مولد فاطمه است که اکنون مفقود است. نتیجه آنکه شیخ صدوق علاوه بر حدیث فوق، که آن را در سه اثر خود آورده، در کتاب مولد فاطمه نیز حدیثی نقل کرده که نشان می‌‌‌دهد اهل‌البیت علیهم السلامتوحید و تسبیح را به ملائکه تعلیم داده‌‌‌اند.

علاوه بر شیخ صدوق، همزمان با وی و پس از وی، عالمان دیگری حدیثی دال بر این مضمون نقل کرده‌‌‌اند. خزاز (متوفای ابتدای قرن پنجم) در ضمن حدیثی نسبتاً طولانی این عبارت را نقل می‌‌‌کند:

۰.«... كَيْفَ لَا نَكُونُ خَيْراً مِنْهُمْ وَ قَدْ سَبَقْنَاهُمْ إِلَى مَعْرِفَةِ اللّه وَ تَوْحِيدِهِ فَبِنَا عَرَفُوا اللّه وَ بِنَا عَبَدُوا اللّه وَ بِنَا اهْتَدَوُا السَّبِيلَ إِلَى مَعْرِفَةِ اللّه».۴ این عبارت تطابق زیادی با عبارت حدیث مورد بحث صدوق دارد: «فَكَيْفَ لَا نَكُونُ أَفْضَلَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ قَدْ سَبَقْنَاهُمْ إِلَى مَعْرِفَةِ رَبِّنَا وَ تَسْبِيحِهِ وَ تَهْلِيلِهِ وَ تَقْدِيسِهِ ….

1.. اربلی، كشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج‏۱، ص۴۵۸.

2.. شیخ صدوق، عيون أخبار الرضا، ج‏۱، ص۲۲۶.

3.. نجاشی، رجال، ص۳۹۲.

4.. خزاز رازی، كفاية الأثر فی النص على الأئمة الإثنی عشر، ص۱۵۸- ۱۵۹.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
144

توحید به ملائکه، را بیان می‌‌‌دارد. گرچه در آثار در دسترس صدوق، تا جایی که نگارنده دیده، هیچ روایت دیگری نیست که نشان دهد اهل‌البیت علیهم السلامتوحید را به ملائکه تعلیم داده‌‌‌اند، بررسی دو منبع حدیثی متأخر نشان می‌‌‌دهد که در آثار مفقودشده وی، دست‌‌‌کم یک روایت دقیقاً با همین مضمون وجود داشته است. شعیری، از عالمان امامی قرن ششم، در جامع الاخبار حدیثی طولانی را از شیخ صدوق نقل می‌‌‌کند که در قسمتی از آن بیان می‌‌‌دارد که در عوالم پیشین ابتدا اهل‌البیت علیهم السلام، آنگاه شیعیانشان و در نهایت ملائکه تسبیح و تمجید و توحید را بر زبان جاری ساختند:

۰....فَسَبَّحْنَا فَسَبَّحَتْ شِيعَتُنَا فَسَبَّحَتِ الْمَلَائِكَةُ لِتَسْبِيحِنَا وَ قَدَّسْنَا فَقَدَّسَتْ شِيعَتُنَا فَقَدَّسَتِ الْمَلَائِكَةُ لِتَقْدِيسِنَا وَ مَجَّدْنَا وَ مَجَّدَتْ شِيعَتُنَا فَمَجَّدَتِ الْمَلَائِكَةُ لِتَمْجِيدِنَا وَ وَحَّدْنَا فَوَحَّدَتْ شِيعَتُنَا فَوَحَّدَتِ الْمَلَائِكَةُ لِتَوْحِيدِنَا.۱

شعیری این حدیث را از شیخ صدوق نقل می‌‌‌کند، بدون اینکه طریق خود به شیخ صدوق را بیان کند. سندی که شعیری ذکر می‌‌‌کند چنین است:

۰.الشَّيْخُ الْفَقِيهُ أَبُوجَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ‌‌‌عَلِيِّ بْنِ‌‌‌الْحُسَيْنِ بْنِ‌‌‌مُوسَى بْنِ‌‌‌بَابَوَيْهِ الْقُمِّيُّ > الْحُسَيْنُ بْنُ‌‌‌أَحْمَدَ بْنِ‌‌‌إِدْرِيسَ > أَحْمَدُ بْنُ‌‌‌مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌عِيسَى > مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌ضَحَّاكٍ > عَزِيزُ بْنُ‌‌‌عَبْدِالْحَمِيدِ > إِسْمَاعِيلَ بْنِ‌‌‌طَلْحَةَ > كَثِيرِ بْنِ‌‌‌عُمَيْرٍ > جَابِرِ بْنِ‌‌‌عَبْدِاللّه الْأَنْصَارِيِّ.

منبع اصلی شعیری را می‌‌‌توان با مراجعه به کشف الغمه اربلی دریافت. اربلی عین این حدیث را تا «فَسَبَّحْنَا فَسَبَّحَتْ‏ شِيعَتُنَا فَسَبَّحَتِ‏ الْمَلَائِكَةُ» نقل کرده و به جای ادامه گفته «کذالک فی البواقی» و تصریح کرده که حدیث را تلخیص کرده است.

1.. شعیری، جامع الأخبار، ص۹.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20212
صفحه از 319
پرینت  ارسال به