ملائکه‌‌‌اند و توحید را به ملائکه آموخته‌‌‌اند.

اشعری قول به برتری امامان بر ملائکه را به امامیه و به قول خودش، روافض نسبت داده است. طبق گزارش وی، امامیه بر برتری اهل‌البیت علیهم السلام بر ملائکه اجماع نداشتند و در میان ایشان گروهی - که اشعری ایشان را قائلان به اعتزال و امامت می‌‌‌نامد - ملائکه را برتر از اهل‌البیت علیهم السلام می‌‌‌دانستند؛^۱ اما خود وی در جای دیگر، برتری امامان علیهم السلام بر ملائکه را به صورت مطلق به روافض نسبت می‌‌‌دهد، بدون اینکه قول مخالفی را برای ایشان ذکر کند.^۲ شاید بتوان بین دو گزارش وی چنین جمع کرد که قائلان به برتری ملائکه بر اهل‌البیت علیهم السلامنسلی از متأخران امامیه یا معاصران اشعری بودند که از معتزله متأثر شده بودند.^۳

بدین ترتیب، با توجه به سال وفات رهنی و اشعری و فرات کوفی، که در طریق حدیث مورد بحث قرار دارند، برتری اهل‌البیت علیهم السلام بر ملائکه، مضمونی بوده که امامیه - در صورتی که مدت حیات علمی هر نسل را ۲۵ سال بدانیم - دست‌‌‌کم سه نسل پیش از شیخ صدوق با آن آشنا و بیشترشان، اگر نگوییم همه، به آن قائل بوده‌‌‌اند. وجود این قول در میان امامیه به اضافه روایات پیش‌‌‌گفته می‌‌‌تواند شاهدی باشد بر اعتبار این بخش از روایت مورد بحث، هر چند سند روایت ضعیف است.

تعلیم توحید و تسبیح به ملائکه

گفتیم که روایت فوق هم برتری اهل‌البیت علیهم السلامبر ملائکه و هم وجه آن، یعنی تعلیم

إكراما لما أودع اللّه صلبه من النبي و الأئمّة صلوات اللّه عليهم أجمعين)^۱ به روشنی برگرفته از عبارت حدیث منقول از امام رضا علیه السلاماست که متن کامل آن در بالا ذکر شد (وَ أَمَرَ الْمَلَائِكَةَ بِالسُّجُودِ لَهُ تَعْظِيماً لَنَا وَ إِكْرَاماً وَ كَانَ سُجُودُهُمْ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ عُبُودِيَّةً وَ لآِدَمَ إِكْرَاماً وَ طَاعَةً لِكَوْنِنَا فِي صُلْبِهِ فَكَيْفَ لَا نَكُونُ أَفْضَلَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ قَدْ سَجَدُوا لآِدَمَ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ). بدین ترتیب، به نظر می‌‌‌رسد که وی دست‌‌‌کم این بخش از حدیث فوق را یک آموزه می‌‌‌دانسته و به آن باور داشته است.

دیگر عالمان امامی نیز در افضلیت پیامبر صلی الله علیه و الهو اهل بیتش بر ملائکه با شیخ صدوق همنوایند. شیخ مفید دیدگاهی مشابه دیدگاه صدوق را مطرح می‌‌‌کند.^۲ علامه مجلسی نیز که با گشودن بابی با عنوان «فضل النبی و اهل بيته صلوات اللّه عليهم على الملائكة و شهادتهم بولايتهم»‏ ۲۴ حدیث از منابع مختلف در تأیید عنوان باب نقل کرده است.^۳

پیش از شیخ صدوق نیز برتری اهل‌البیت علیهم السلام بر ملائکه در کلام امامیه مطرح بوده است. شیخ صدوق مطالب مفصلی را از قول محمد بن‌‌‌بحر شیبانی، معروف به رهنی، در باب افضل بودن انبیا و امامان علیهم السلام بر ملائکه گزارش کرده است.^۴ در عبارتی که صدوق از رهنی نقل کرده، موضع خود رهنی منعکس نشده، اما از آنجا که وی متهم به غلو بوده،^۵ بعید است خود قائل نباشد که اهل‌البیت علیهم السلام برتر از