123
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

۱۳. عیون المعجزات نوشته حسین بن‌‌‌عبدالوهاب

کتاب عیون المعجزات پس از قرن‌‌‌ها ناشناختگی، از قرن دوازدهم به بعد وارد متن جریان حدیث‌‌‌گرای امامیه شد؛۱ این کتاب مشتمل بر دو حدیث خلقت نوری است.۲

استنادپذیری احادیث خلقت نوری منقول در منابع مشکوک

در بالا تلاش کردیم که احادیث خلقت نوری را هم از منابع معتبر و هم از منابع مشکوک جمع‌‌‌آوری و فهرست یا گزارش کنیم. اکنون درصدد تأکید بر این نکته‌‌‌ایم که احادیث منابع مشکوک به گنجینه‌‌‌هایی پنهان و دست‌‌‌نخورده می‌‌‌مانند که باید هر چه بیشتر در دلشان به کند و کاو پرداخت تا در مقام بحث از تاریخ حدیث و تاریخ اعتقاد، برگ و برهای فراوانی را در اختیار نهند.

با بررسی تاریخ نگارش این منابع و گرایش کلامی مؤلفان آنها و زنجیره مشایخ شناخته‌‌‌شده‌‌‌شان و در نهایت با بررسی جغرافیای سفرهای علمی این مؤلفان و مشایخ آنان، می‌‌‌توان تاریخ و جغرافیای احادیث مندرج در آنها، از جمله احادیث خلقت نوری، را در جامعه شیعی رصد کرد و نشان داد که عقیده به مضامین آنها، از جمله اعتقاد به خلقت نوری، در چه زمانی و تا چه حد در جامعه شیعی رایج بوده است. از باب نمونه، وجود احادیث خلقت نوری در کتاب تفسیر فرات کوفی، اگر نویسنده‌‌‌اش را زیدی بدانیم، از انتشار احادیث خلقت نوری حتی در میان محدثان زیدی‌‌‌مآب خبر

1.. صفری فروشانی، «حسین بن عبدالوهاب و عیون المعجزات»، ص۱۵۸-۱۵۹.

2.. حسین بن عبدالوهاب، عیون المعجزات، ص۵۳-۵۴، ۷۷.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
122

اولین منبع حدیث خیط۱ است که در چند جای آن بر خلقت نوری تأکید شده است.۲ حدیث دیگری که می‌‌‌توان آن را حدیث «تکلم خداوند به کلمه» یا به اختصار حدیث تکلم نامید، برای اولین بار در این منبع درج شده است.۳

سه حدیث فوق چنان فضایلی را برای اهل‌البیت علیهم السلام بیان می‌‌‌دارند که به نظر می‌رسد حتی در کتابی نظیر الهدایة الکبری خصیبی نیز یافت نمی‌‌‌شود. علاوه بر این احادیث، یک حدیث دیگر خلقت نوری نیز در این منبع وجود دارد که عیناً در منابع متقدم نیز یافت می‌‌‌شود.۴

1.. بخش مهمی از این حدیث ماجرایی را باز می‌‌‌گوید که در آن امام باقر علیه السلامخیط یعنی تار نخی را به جابر می‌‌‌دهد و از او می‌‌‌خواهد که آن نخ را در مکانی معین به مقدار اندکی تکان دهد. با تکان اندک این نخ زلزله‌‌‌ای عظیم در مدینه رخ می‌‌‌دهد تا مجازات گناهان اهالی این شهر باشد.

2.. علوی، المناقب، ص۱۲۳، ۱۲۶، ۱۳۰.

3.. همان، ص۱۱۴-۱۱۵؛ در این حدیث از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می‌‌‌شود که فرمود: «إنّ اللّه عَزَّوَجَلَّ واحد أحد تفرّد فی وحدانيّته، ثمّ تكلّم بكلمة صارت نورا، ثمّ خلقنی من ذلك النور، ثمّ تكلّم بكلمة أخرى فصارت روحا فأسكنه في ذلك النور، فأنا روح اللّه عَزَّوَجَلَّ و كلمته، فما زلت فی ظلّ عرشه حيث لا شمس و لا قمر و لا سماء و لا هواء و لا أرض و لا ماء، و لا ليل و لا نهار، و لا ملك و لا جنّ و لا إنس، و إنّ اللّه قد أخذ ميثاقی مع ميثاقه فی الذرّ الأوّل، و إنّ لی الكرّة بعد الكرّة، و الرجعة بعد الرجعة، و أنا صاحب الكرّات و الرجعات، و صاحب الآيات و الدلالات و العجائب و النقمات، و أنا قرن من حديد، و أنا أبدا جديد، و أنا عبد اللّه و خليفة اللّه، و أنا أمين اللّه و خازنه، و أنا عيبة سرّه و حجابه و رحمته و صراطه و ميزانه. و أنا الحاشر إلى اللّه، و أنا كلمة اللّه، و أنا عين اللّه الناظرة، و أنا يد اللّه القادرة، و أنا قوّة اللّه الغالبة، و أنا غلبته القاهرة، و أنا الصراط المستقيم و أنا النبأ العظيم، و أنا اسم اللّه العليّ و مثله الأعلى، و أنا صاحب الجنّة و النار..».

4.. علوی، المناقب، ص۱۵۴. در این حدیث طولانی، امیرالمؤمنین علیه السلام ۷۰ فضیلت اختصاصی را برای خود بر‌‌‌می‌‌‌شمارد که فضیلت بیست و دوم چنین است: «أنّی سمعت رسول اللّه صلی الله علیه و الهيقول: إنّ اللّه تبارك و تعالى خلق ابنیّ الحسن و الحسين من نور ألقاه إليك و إلى فاطمة و هما يزهران كما يزهر القرطان إذا كانا فی الأذنين يتضاعف على نور الشهداء سبعين ألف ضعف...». شیخ صدوق نیز همین حدیث را نقل کرده است (شیخ صدوق، الخصال، ج۲، ص۵۷۳).

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20129
صفحه از 319
پرینت  ارسال به