121
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

بْنِ‌‌‌الْفَضْلِ الْهَاشِمِي‏ > الصادق علیه السلام.

این روایت را تا جایی که به علی بن ابراهیم و پدرش مربوط می‌‌‌شود، باید یک استثنا دانست؛ چراکه تا جایی که نگارنده بررسی کرده، این دو راوی در هیچ کتاب دیگری حدیث خلقت نوری را نقل نکرده‌‌‌اند. در آثار صدوق نیز چنین روایتی یافت نشد.

۱۰ و ۱۱. دلایل الامامه و نوادر المعجزات

این دو کتاب مشتمل بر روایات متعدد خلقت نوری‌‌‌اند.۱ هویت نویسنده آنها که گویا محمد بن‌‌‌جریر طبری و معاصر نجاشی و شیخ طوسی بوده، چندان معلوم نیست.۲

۱۲. المناقب نوشته علوی

نویسنده کتاب المناقب، محمد بن‌‌‌علی بن‌‌‌الحسین العلوی، فی نفسه فردی ناشناخته است. از آنجا که مشایخ او در اواخر قرن پنجم از دنیا رفته‌‌‌اند،۳ خود او نیز احتمالاً تا پایان همین قرن از دنیا رفته است. با توجه به اینکه نویسنده در آخر کتاب، فهرست خطب امیرالمؤمنین علیه السلامرا از حسین بن‌‌‌حمدان خصیبی نقل می‌‌‌کند، می‌‌‌توان حدس زد که ربط و نسبتی با اندیشه خصیبی داشته است. گویا حدیث معرفت به نورانیت برای اولین بار در این کتاب نقل شده است.۴ همچنین این کتاب

1.. طبری آملی صغیر، دلائل الامامة، ص۱۸۵، ۴۴۸؛ طبری آملی صغیر، نوادر المعجزات، ص۱۹۳، ۱۹۵.

2.. صفری فروشانی،«محمد بن‌‌‌جریر طبری آملی و دلائل الامامة»، ص۲۲۳-۲۴۰. همان‌‌‌گونه که آقا بزرگ تهرانى تصریح کرده، «نویسنده این دو کتاب غیر از محمد بن‌‌‌جرير طبرى كبير»، از علماى شيعه و صاحب كتاب‏ المسترشد می‌باشد و متأخر از او است». (تهرانی، الذریعة، ج۲، ص۴۸۹).

3.. علوی، المناقب، ص۲۶.

4.. همان، ص۶۷-۷۷. مؤلف دو حدیث را نقل کرده که هر دو از معرفت امیرالمؤمنین علیه السلام به نورانیت سخن می‌‌‌گویند. حدیث نخست که از مفضل از امام صادق علیه السلامنقل شده، چنین است: «عن المفضّل، قال: أتيت الصادق علیه السلامفقلت له: يا ابن رسول اللّه، أخبرنی عن نورانيّة أمير المؤمنين علیه السلام. قال: نعم يا مفضّل، معرفته معرفة اللّه عَزَّوَجَلَّ و معرفة اللّه عَزَّوَجَلَّ معرفة أميرالمؤمنين علیه السلامبالنورانيّة». حدیث دوم که بسیار طولانی است از سلمان از امیرالمؤمنین علیه السلامنقل شده است. در ابتدای حدیث سلمان و اباذر به سراغ امیرالمؤمنین علیه السلامرفته، از او درباره چیستی معرفتش به نورانیت می‌‌‌پرسند. حضرت از این سؤال استقبال می‌‌‌کند و این معرفت را بر هر مؤمن و مؤمنه‌‌‌ای واجب می‌‌‌شمارد و می‌‌‌گوید: «معرفتی بالنورانيّة معرفة اللّه عزّ وجلّ، و معرفة اللّه عَزَّوَجَلَّ معرفتي بالنورانيّة...».


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
120

گرفتار شد.۱ به گفته نجاشی، شیوخ امامی وی را تضعیف کردند و به همین جهت خود نجاشی از او چیزی نقل نمی‌‌‌کند؛۲ گرچه بنا بر گفته آیت‌‌‌اللّه خویی، خود نجاشی به نقل نکردن از وی التزام ندارد و گاهی مطالبی را درباره اشخاص از وی نقل می‌‌‌کند.۳ با این حال، احتمال دارد مقصود نجاشی از نقل نکردن از وی، نقل نکردن روایات و کتب او برای شاگردان باشد؛ به این معنا که اجازه روایت آنها را به کسی نمی‌‌‌داده، نه آن‌‌‌گونه که آیت‌‌‌اللّه خویی برداشت کرده عدم نقل دیدگاه وی درباره مؤلفان یا روات. ابن‌‌‌عیاش جوهری سه روایت خلقت نوری را به صورت مسند در کتاب خود آورده است.۴

۹. الاختصاص منسوب به شیخ مفید

طبق تحقیقی جدید، نویسنده کتاب الاختصاص فردی است ناشناخته که معاصر شیخ مفید بوده است.۵ روایت خلقت نوری که وی نقل کرده۶ دارای سند صحیحی است.

در ابتدای سند، شیخ صدوق و بعد از او محمد بن‌‌‌موسی بن‌‌‌المتوکل از مشایخ صدوق قرار دارد:

۰.مُحَمَّدُ بْنُ‌‌‌عَلِيٍّ > مُحَمَّدُ بْنُ‌‌‌مُوسَى بْنِ‌‌‌الْمُتَوَكِّلِ > عَلِيُّ بْنُ‌‌‌إِبْرَاهِيمَ > مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌عِيسَى بْنِ‌‌‌عُبَيْدٍ > أَبِی‌‌‌أَحْمَدَ الْأَزْدِيِ‏ [محمّد بن‌‌‌أبی‌‌‌عمير] > عَبْدِاللّه

1.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۷۸؛ نجاشی، رجال، ص۸۵ .

2.. نجاشی، رجال، ص۸۷.

3.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۲۸۹.

4.. جوهری بصری، مقتضب الأثر فی النص على الأئمة الإثنی عشر، ص۶، ۱۱، ۲۴.

5.. شبیری زنجانی، «شیخ مفید و کتاب اختصاص»، ص۲۶۴.

6.. شیخ مفید، الاختصاص، ص۲۱۶.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 19907
صفحه از 319
پرینت  ارسال به