117
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

خود استفاده کرده و ۳۸۰ روایت از تفسیر علی بن‌‌‌ابراهیم، ۳۰۶ روایت از تفسیر ابوالجارود، ۵۲ روایت از نوادر احمد بن‌‌‌محمد بن‌‌‌عیسی و تعداد کمتری از روایات را از منابع دیگر در تفسیر خود گنجانده است.۱

این تفسیر دو حدیث خلقت نوری را در بر دارد.۲ در ابتدای سند هر دو حدیث فردی مهمل به نام احمد بن‌‌‌محمد الشیبانی قرار دارد که موجب ضعف آنها می‌‌‌شود.

۴. تفسیر فرات الکوفی

به‌‌‌رغم آنکه برخی از عالمان امامی نویسنده این تفسیر را امامی دانسته‌‌‌اند،۳ با توجه به اینکه روایات مندرج در آن، گاه به روشنی مضمونی زیدی دارند،۴ نمی‌‌‌توان نویسنده را به صورت قاطع در زمره امامیه محسوب داشت.۵ در هر حال در تفسیر فرات کوفی دست‌‌‌کم سه روایت خلقت نوری نقل شده است.۶ روشن است که وجود روایات خلقت نوری در منابع زیدی از منظر برون‌‌‌مذهبی موجب افزایش درجه اعتبار روایات خلقت نوری مندرج در منابع امامی می‌شود؛ حتی اگر این روایات بنا بر معیارهای علم رجال امامی ضعیف باشند. همان‌‌‌گونه که وجود این روایات در منابع سنی، باز از منظری برون‌‌‌مذهبی، درجه اعتماد ما را به مجموع

1.. رحمان ستایش و شهیدی،«بازیابی منابع تفسیر قمی»، ص۱۴۶.

2.. قمی، تفسیر قمی، ج۲، ص۲۲۸، ۴۳۰.

3.. موحدی محب، «نگاهی به تفسیر فرات کوفی»، ص۳۷.

4.. فرات بن‌ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص۴۷۲، ۴۷۴، ۴۷۵.

5.. شواهدی دال بر زیدی بودن وی وجود دارد. مثلاً وی روایتی را از زید بن‌علی نقل می‌کند که معصومین را در خمسه طیبه منحصر می‌نماید: فرات‌ بن‌ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص۳۳۹.

6.. فرات‌ بن‌ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص۳۷۲، ۳۹۶، ۵۰۴- ۵۰۵.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
116

این متن دقیقاً متن روایت شماره ۱۶ است که از صدوق نقل کردیم. از اینجا می‌توان دریافت که در نسخه‌‌‌ای از کتاب که شیخ صدوق در اختیار داشته عیناً این روایت مندرج بوده است. از طرف دیگر، این انطباق شاهدی بر اعتبار اجمالی نسخه در دسترس این کتاب است، گرچه نمی‌‌‌تواند اعتبار بالجمله آن را اثبات کند. علاوه بر مورد فوق، در چند جای دیگر از کتاب سلیم مسئله خلقت نوری اهل‌البیت علیهم السلام به روشنی بیان شده است.۱

۲. تفسیر قرآن منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام

عالمان امامی به دلیل دشواری‌‌‌های سندی و محتوایی در اعتبار این کتاب اختلاف کرده‌‌‌اند.۲ در چند جای این کتاب از خلقت نوری اهل‌البیت علیهم السلام بحث شده است.۳

۳. تفسیر منسوب به علی بن‌‌‌ابراهیم قمی

مؤلف این تفسیر نه خود علی بن‌‌‌ابراهیم قمی، بلکه فردی مجهول است که شاگرد باواسطه علی بن‌‌‌ابراهیم قمی بوده است.۴ وی از منابع مختلف برای نگارش تفسیر

1.. سلیم، كتاب سليم بن قیس، ج‏۲، ص۶۴۰، ۸۵۴، ۸۵۶، ۸۵۹.

2.. برای آگاهی از دیدگاه‌‌‌های متفاوت درباره این تفسیر نک: استادی، «بحثی درباره تفسیر امام حسن العسکری علیه السلام»، ص۱۱۸- ۱۳۶؛ لطفی، «سند تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام»، ص۱۲۹-۱۴۳؛ رضوی، «نگاهی به تفسیر منسوب به امام حسن عسکری»، ص۳۱۲-۳۳۱؛ شمس کلاهی،«نقد دیدگاه علامه شوشتری در جعلی بودن برخی روایات تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام»، ص۷۵-۹۰؛ نفیسی،«تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلامدر بررسی علامه شوشتری»، ص۹۱- ۱۱۴؛ صفایی خوانساری، «گفتاری درباره تفسیر امام حسن علیه السلام»، ص۱۳۷-۱۵۲.

3.. امام حسن عسکری علیه السلام، التفسیر المنسوب الی الامام ابی محمد الحسن بن علی العسکری علیه السلام، ص۱۹۷، ۲۱۷، ۲۱۹-۲۲۰.

4.. قاضی‌زاده، «پژوهشی درباره تفسیر علی بن‌ابراهیم قمی»، ص۱۲۲.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 19892
صفحه از 319
پرینت  ارسال به