115
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

احادیث خلقت نوری در منابع حدیثی مشکوک

مقصود از منابع مشکوک منابعی است که يا در طول تاریخ حدیث امامیه چندان شناخته شده نبوده‌‌‌اند يا درباره اعتبار مؤلفان آنها یا انتسابشان به مؤلفان معتبر در امامیه چون و چرا صورت گرفته است. معروف‌‌‌ترین این منابع عبارت‌‌‌اند از:

۱. کتاب سلیم بن‌‌‌قیس

اگر نظر ابن‌‌‌غضائری۱ درباره جعلی بودن اصل کتاب را رد کنیم۲ نیز با مشکل ابهام در چگونگی اتصال سند نسخه‌‌‌های در دسترس به مشایخی از قبیل شیخ طوسی، که کتاب سلیم را نقل کرده‌‌‌اند، مواجهیم.۳ این ابهام در خصوص روایت‌‌‌هایی از این کتاب که در منابع معتبر نقل شده‌‌‌اند مشکلی ایجاد نمی‌‌‌کند؛ مثلاً متن روایت سلیم درباره خلقت نوری با روایتی که شیخ صدوق از سلیم نقل کرده، انطباق کامل دارد. متن روایت در کتاب سلیم بدین قرار است:

۰.... إِنِّي وَ اهل بَيْتِي كُنَّا نُوراً يَسْعَى بَيْنَ يَدَيِ اللّه قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ اللّه آدَمَ بِأَرْبَعَةَ عَشَرَ أَلْفَ سَنَةٍ فَلَمَّا خَلَقَ آدَمَ وَضَعَ ذَلِكَ النُّورَ فِي صُلْبِهِ وَ أَهْبَطَهُ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ حَمَلَهُ فِي السَّفِينَةِ فِي صُلْبِ نُوحٍ ثُمَّ قُذِفَ بِهِ فِي النَّارِ فِي صُلْبِ إِبْرَاهِيمَ ثُمَّ لَمْ يَزَلِ اللّه يَنْقُلُنَا مِنَ الْأَصْلَابِ الْكَرِيمَةِ إِلَى الْأَرْحَامِ الطَّاهِرَةِ وَ مِنَ الْأَرْحَامِ الطَّاهِرَةِ إِلَى الْأَصْلَابِ الْكَرِيمَةِ بَيْنَ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ لَمْ يَلْتَقِ وَاحِدٌ مِنْهُمْ عَلَى سِفَاحٍ قَط.۴

1.. ابن‌غضائری، رجال، ج۱، ص۶۳.

2.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۲۱، ۲۲۴.

3.. سبحانی، «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس»، ص۲۵.

4.. سلیم، كتاب سليم بن قیس، ج‏۲، ص۶۴۰.


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
114

منقول از محمد بن‌‌‌علی صیرفی (ابوسمینه) و علی بن‌‌‌حماد و مفضل - که در بالا تعدادی از آنها ذکر شده‌‌‌اند - به‌‌‌خوبی نشان می‌‌‌دهد که مقصود ایشان از دو ظل، ظل رسول خدا صلی الله علیه و الهو امیرالمؤمنین علیه السلاماست.

حدیث پنجم

متن: «مَا بَعَثَ اللّه نَبِيّاً أَكْرَمَ مِنْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و الهوَ لَا خَلَقَ اللّه قَبْلَهُ أَحَداً، وَ لَا أَنْذَرَ اللّه خَلْقَهُ بِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ قَبْلَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و اله، فَذَلِكَ قَوْلُهُ (تَعَالَى): "هذا نَذِيرٌ مِنَ النُّذُرِ الْأُولى‏"، وَ قَالَ: "إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ"، فَلَمْ يَكُنْ قَبْلَهُ مُطَاعٌ فِي الْخَلْقِ، وَ لَا يَكُونُ بَعْدَهُ إِلَى أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ فِي كُلِّ قَرْنٍ إِلَى أَنْ يَرِثَ اللّه‏ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَيْها».

منبع: شیخ طوسی، الامالی، ص ۶۶۹.

سند: الْحُسَيْنُ بْنُ‌‌‌إِبْرَاهِيمَ الْقَزْوِينِيُّ > أَبُوعَبْدِاللّه مُحَمَّدُ بْنُ‌‌‌وَهْبَانَ > أَبُوالْقَاسِمِ عَلِيُّ بْنُ‌‌‌حُبْشِيٍّ، > أَبُوالْفَضْلِ الْعَبَّاسُ بْنُ‌‌‌مُحَمَّدِ بْنِ‌‌‌الْحُسَيْنِ، > محمد بن‌‌‌الحسین > صَفْوَانُ بْنُ‌‌‌يَحْيَى > الْحُسَيْنِ بْنِ‌‌‌أَبِي‌‌‌غُنْدَرٍ > المفضل > ابی‌‌‌عبداللّه علیه السلام.۱

1.. ظاهراً شیخ طوسی این روایت را به طریق خود از،اصل، حسین بن‌‌‌ابی‌‌‌غندر نقل کرده است. شیخ طوسی طریق خود را به این اصل چنین بیان می‌‌‌کند: «الحسين بن أبی غندر: له أصل. أخبرنا به الحسين بن إبراهيم القزوينی عن أبی عبداللّه محمد بن وهبان الهنائی عن أبی القاسم علي بن‌حبشي عن أبی المفضل (العباس بن‌محمد بن‌الحسين) عن أبيه عن صفوان بن‌يحيى عن الحسين بن‌أبی غندر (شیخ طوسی، الفهرست‏، ص۱۵۳-۱۵۴). تا جایی‌‌‌که نگارنده بررسی کرد، تنها برخی از روات واقع در این سند، نظیر صفوان بن‌‌‌یحیی و محمد بن‌‌‌وهبان، در کتب رجالی دارای توثیق‌‌‌اند و دیگران، همان‌‌‌طور که آیت‌‌‌اللّه خویی در معجم رجال الحدیث بیان کرده، مجهول‌‌‌اند (خویی، معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۱۸۷). بنابراین، این روایت نیز به لحاظ سند ضعیف است.

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 19902
صفحه از 319
پرینت  ارسال به