101
خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین

همان‌‌‌طور که می‌‌‌بینیم، در فراز نخست این حدیث، از قول ابن‌‌‌عباس آمده که دو هزار سال پیش از خلقت آدم، قریش نوری در نزد خدا بود که خداوند را تسبیح می‌‌‌گفت و ملائکه به تسبیح آن نور خدا را تسبیح می‌‌‌گفتند. آنگاه خداوند به هنگام خلقت آدم آن نور را در صلب او قرار داد. در ادامه حدیث، گوینده سخن تغییر می‌کند و پیامبر صلی الله علیه و اله، نه ابن‌‌‌عباس، می‌‌‌گوید که پس خداوند مرا در صلب آدم به زمین فرود آورد و از اصلاب کریم به ارحام پاک منتقل کرد تا مرا از والدینم پدید آورد، بی آنکه کسی از ایشان آلوده به سفاح شده باشند. بدین ترتیب می‌بینیم که صدر و ذیل این حدیث ناهمگون است؛ در ابتدا ابن‌‌‌عباس سخن می‌‌‌گوید و در ادامه پیامبر صلی الله علیه و اله. همچنین در ابتدا سخن از نور قریش است که در صلب آدم قرار گرفت و در ادامه سخن از نور پیامبر صلی الله علیه و الهاست که از صلب آدم به نسل او منتقل شد.

به نظر می‌‌‌رسد که در صدر این روایت، دخل و تصرفی صورت گرفته تا فضیلت خلقت نوری، برخلاف روایات دیگر، مختص پیامبر صلی الله علیه و الهو اهل بیتش علیهم السلام نباشد، بلکه شامل کل قریش شود. گفتنی است بر مضمونی که در ذیل این روایت آمده، یعنی نبود سفاح در سلسله نسب پیامبر صلی الله علیه و الهتا آدم، در روایات فراوانی از منابع شیعی و سنّی تأکید شده است.

روایات خلقت نوری در منابع سنی، حتی اگر بر حسب علم رجال سنّی في‌‌‌نفسه ضعیف باشند، به پشتوانه احادیث صحیح دیگر می‌‌‌توانند تأیید و تقویت شوند. در مصادر حدیثی اهل تسنن این حدیث به طرق متعدد و از جمله صحیح و حسن نقل شده که پیامبر صلی الله علیه و الهدر پاسخ کسی که پرسید «چه وقت پیامبر شدی؟» فرمود: «کنت نبیا و آدم بین الروح و الجسد»؛۱ یعنی من پیامبر بودم، درحالی‌‌‌که آدم

1.. الحاکم النیشابوری، المستدرك على الصحيحين، ج۲، ص۶۶۵. نویسنده المستدرک این حدیث را صحیح دانسته و ذهبی نیز در تعلیق خود تأیید کرده که این حدیث صحیح است؛ العبرانی، المعجم الکبیر، ج۲۰، ص۳۵۳؛ ابن ابی شیبة، المصنف، ج۷، ص۳۲۹؛ الطحاوی، شرح مشکل الآثار، ج۱۵، ص۲۳۱؛ الآجری، الشریعة للآجری، ص۳۴۳. اين حديث كه به روشنی بر وجود پیامبر صلی الله علیه و اله قبل از خلقت آدم دلالت دارد بر ابن‌‌‌تیمیه گران آمده است؛ از این رو، با وام گرفتن تقسیم چهارگانه وجود به عینی، ذهنی، کتبی و لفظی از فلسفه، عبارت «کنت نبیاً» را، که به وضوح بر وجود عینی پیامبر صلی الله علیه و اله پیش از خلقت آدم، دلالت دارد، به وجود کتبی پیامبر صلی الله علیه و اله در آن زمان تفسیر کرده است تا معنای حدیث این باشد که من نبی «نوشته شدم» در حالی‌‌‌که آدم بین بدن و روح بود (ابن تیمیه، مجموع الفتاوی، ج۲، ص۱۴۷؛ ج۱۲، ص۳۸۷).


خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
100

و ۳۵). همان‌‌‌طور که دیدیم، حدیث شماره ۲۵ یک حدیث سنّی است که دست‌‌‌کم در سه منبع حدیثی اهل تسنن مندرج و در دسترس بوده۱ و از آنجا به کتب عالمان شیعی راه یافته است. همچنین در کتاب مناقب أميرالمؤمنين علی بن‌‌‌أبی‌‌‌طالب نوشته ابن‌‌‌المغازلی حدیثی وجود دارد كه متن آن، به جز قسمت اخیر، بسیار شبیه حدیث شماره ۱۵ است. هر دو حدیث به ابوذر می‌‌‌رسند، گرچه سلسله رواتشان بعد از ابوذر کاملاً متفاوت است.۲ در این منابع حدیثی نیز درباره خلقت نوری وجود دارد که کاملاً مشابه حدیث شیعی شماره ۱۶ است:

۰.أَنْبَأَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ عَبْدُاللّه بْنُ‌صَالِحٍ الْبُخَارِيُّ، قَالَ: ثنا مُحَمَّدُ بْنُ‌أَبِي عُمَرَ الْعَدَنِيّ، قَالَ: حَدَّثَنِي عُمَرُ بْنُ خَالِدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِاللّه مُحَمَّدٌ الْحَلَبِيُّ، عَنْ عَبْدِاللّه بْنِ الْفُرَاتِ، عَنْ عُثْمَانَ بْنِ الضَّحَّاكِ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، أَنَّ قُرَيْشًا كَانَتْ نُورًا بَيْنَ يَدَيِ اللّه قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ آدَمَ بِأَلْفَيْ عَامٍ يُسَبِّحُ ذَلِكَ النُّورُ وَتُسَبِّحُ الْمَلائِكَةُ بِتَسْبِيحِهِ، فَلَمَّا خَلَقَ اللّه آدَمَ أَلْقَى ذَلِكَ النُّورَ فِي صُلْبِهِ، فَقَالَ رَسُولُ اللّه فَأَهْبَطَنِي اللّه إِلَى الأَرْضِ فِي صُلْبِ آدَمَ، وَجَعَلَنِي فِي صُلْبِ نُوحٍ فِي سَفِينَتِهِ، وَقَذْفَ بِي فِي النَّارِ فِي صُلْبِ إِبْرَاهِيمَ عَلَيْهِ السَّلامُ، ثُمَّ لَمْ يَزَلْ يَنْقُلُنِي فِي الأَصْلابِ الْكَرِيمَةِ إِلَى الأَرْحَامِ الطَّاهِرَةِ، حَتَّى أَخْرَجَنِي مِنْ بَيْنَ أَبَوَيَّ، وَلَمْ يَلْتَقِيَا عَلَى سِفَاحٍ قَطُّ.۳

1.. احمد بن‌حنبل، فضائل الصحابة، ج۲، ص۶۶۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۶۷؛ ابن المغازلی، مناقب أميرالمؤمنين علی بن‌‌‌أبی‌‌‌طالب رضي اللّه عنه، ص۱۴۴.

2.. أخبرنا أبوطالب محمد بن أحمد بن عثمان، حدثنا محمد الحسن بن‌سليمان، حدثنا عبداللّه بن‌محمد العكبري، حدثنا عبداللّه بن‌محمد بن‌أحمد بن‌عثمان، حدثنا محمد بن‌عتاب الهروي، حدثنا جابر بن‌سهل بن‌عمر بن‌حفص، حدثنا أبی عن الأعمش عن سالم بن أبی الجعد عن أبی ذر قال: سمعت رسول اللّه صلی الله علیه و الهيقول: كنت أنا وعلی نوراً عن يمين العرش يسبح اللّه ذلك النور ويقدسه قبل أن يخلق اللّه آدم بأربعة عشر ألف عام، فلم أزل أنا وعلی فی شیء واحد حتى افترقنا فی صلب عبدالمطلب (ابن المغازلی، مناقب أميرالمؤمنين علی بن‌‌‌أبی‌‌‌طالب رضي اللّه عنه، ص۱۴۵).

3.. الآجری، الشریعة للآجری، ص۳۴۸. همین حدیث در سه منبع سنّی دیگر نیز درج شده است (ابن النجار، ذيل تاريخ بغداد، ص۶۹؛ البوصیری، إتحاف الخيرة المهرة بزوائد المسانيد العشرة، ج۹، ص۷؛ ابن حجر، المطالب العالية بزوائد المسانيد الثمانية، ج۱۷، ص۹۵).

  • نام منبع :
    خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام در اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    1398
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    انتشارات دارالحدیث
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20640
صفحه از 319
پرینت  ارسال به