می‌‌کنند، فرا گرفته می‌‌شود. از نظر وی، این گونه هم‌نشینی‌‌ها تعیین کنندهٔ رفتار انحرافی فرد هستند.

علی علیه السلام در این باره، سخنان مهمی دارند که در بندهای ذیل بدان‌ها می‌‌پردازیم:

الف. هم‌نشین، معیار سنجش شخصیت انسان

اهمیت دوست و هم‌نشین تا بدان جاست که علی علیه السلام آن را «اساس ارزیابی شخصیت انسان» می‌‌داند. از این رو، ایشان ضمن توصیه به برحذر بودن از دوستی با افراد خلاف‌کار و نادان، قاعده‌‌ای را ذکر می‌‌فرماید، و در آن، مقیاس و میزان سنجش شخصیت هر کس را به دوستانی که برگزیده است و با آنان آمد و شد دارد، بر می‌‌گردانند.

ایشان می‌‌فرماید:

... وَ احذَر صَحَابَةَ (مُصاحَبَةَ) مَن یفیلُ رَأیهُ، وَ ینکَرُ عَمَلُهُ، فَاِنَّ الصّاحِبَ مُعتَبَرٌ بِصاحِبِهِ.^۱

از دوستی با بی‌خردان و خلافکاران بپرهیز؛ به درستی که مقیاس سنجش شخصیت هر کس، دوستان و یاران اوست.

یعنی اگر انسان با افراد درستکار همنشینی داشته باشد، گویای آن‌اند که او فردی نیک و قابل اطمینان است؛ و چنانچه با افراد پست و نادرست رفاقت داشته باشد، بیانگر آن است که وی نیز همانند آنان فردی نادرست است.^۲

چنانکه پیداست، ایشان پدیداری شرایط آشوب را ـ که اضمحلال اجتماعی، پیامد آن است و انواع مفسده‌کاری‌ها به دنبال آن، در جامعه شیوع می‌‌یابد ـ مربوط به هواپرستی و بدعت‌گذاری در احکام الهی دانسته‌‌اند. در مورد فتنه، در مباحث آینده، بیشتر بحث خواهیم کرد؛ ولی مهم، این است که نقش اساسیِ خصائل نفسانی در تغییر شرایط اجتماعی از نظم به آشوب، از صلاح به فساد و نیز رواج انواع شیوه‌‌های رفتاری ناپسند است. بنا بر این، توجّه به ویژگی‌های روانی و تلاش در تربیت و هدایت انسان بر اساس آموزه‌‌های مثبت دینی و اخلاقی، از ضروریاتی است که انتفاع آن را خودِ جامعه و کسانی که در آن تعامل دارند، خواهند بُرد.

ارزیابی دیدگاه‌ جامعه‌شناختی در باره کجروی از منظر امام علی علیه السلام

پیش از این گفته شد که تبیین‌‌های جامعه‌شناختی بر نقش محیط اجتماعی و شرایط و موقعیت‌هایی که فرد در آن قرار می‌‌گیرد، توجّه دارد، و کجروی فرد را در واقع، محصول قرار گرفتن وی در چنین محیط‌ها و موقعیت‌هایی می‌‌داند. همچنین این گونه تبیین‌ها، دسته‌‌بندی شدند و برای هر یک، نظریه‌‌ای بیان شد.

تبیین خرده‌فرهنگی از دیدگاه امام علی علیه السلام

چنانکه گذشت، ادوین ساترلند، معتقد بود که رفتار انحرافی از طریق هم‌نشینی با کسانی که بر خلاف هنجارها و ارزش‌های اجتماعی رفتار