کجروی هستند.

۱۱. بسیاری از دیدگاه‌‌های علمی، عوامل زمینه‌‌ساز زیستی، روانی و محیطی را خیلی جدّی و بلکه نقش آنها را در حد علّیت و قطعیت دانسته‌اند، تا بدان جا که انسان را مقهور آنها به حساب آورده‌‌اند، بدین معنا که:

الف. نظریه‌‌های زیستی انسان را در ارتکاب رفتارهای کجروانه، تحت تأثیر قطعی عواملی همانند: مسائل ژنتیکی، کرموزومی، نوع شکل بدن، جمجمه و... می‌‌دانند؛

ب. نظریه‌‌های روانی، کجروی انسان را ناشی از یک سلسله ویژگی‌‌های شخصیتی می‌‌دانند که این ویژگی‌‌ها سوق دهندهٔ انسان به سوی ارتکاب بزه و کجروی است؛

ج. نظریه‌‌های جامعه‌شناختی، تأکید خود را بر نقش مهم و اساسی محیط اجتماعی قرار داده است، و شکل‌‌گیری رفتارهای کجروانه را به اموری همانند: ساخت اجتماعی، شرایط و موقعیت‌‌های اجتماعی، گروه‌‌هایی که فرد بدان متعلق است و... منتسب می‌‌دانند.

۱۲. در مقابل همهٔ نظریه‌‌های ذکر شده در بند پیشین، دسته‌ای از نظریه‌‌ها، ماهیت کجروی را مربوط به نوعی تصمیم‌‌گیری فردی و گزینش عقلانی فایده‌گرایانه می‌داند که فرد کجرو، پس از ارزیابی و سبک و سنگین کردن، رفتار کجروانه را انتخاب می‌‌کند و یا آن را ترک می‌‌نماید.

با توجّه به مطالب یادشده و قبل از ورود به بیان دیدگاه‌‌های استنتاج شده از کلام امام علی علیه السلام، ذکر چند نکته نیز ضروری است:

نکته اوّل: تبیین انحرافات اجتماعی در نظریه‌‌های رایج علمی، ناظر به رفتارهایی است که از قوانین و قواعد هنجاریِ جامعه سرپیچی شده است. به بیان دیگر، در این تبیین‌‌ها قوانین اجتماعی چنانچه مورد رعایت شهروندان

مفاهیمی چون «انسان خودمختار و صاحب اراده» را نادرست می‌‌داند.

۶. در نگرش دینی برگرفته از قرآن و نهج البلاغه، انسان، موجودی صاحب اراده و اختیار است و افعالش را مختارانه بر می‌‌گزیند.

۷. انسان فقط در صورت مختار بودن است که مسئول پیامدهای رفتار خود نیز خواهد بود.

۸. گرچه مطلوب در زندگی اجتماعی، آن است که انسان‌‌ها مختارانه با پیروی از قوانین و هنجارهای اجتماعی، مطابق انتظاراتی که از آنان وجود دارد، عمل کنند، و اکثر آنان نیز چنین هستند؛ ولی همواره در جامعهٔ انسانی، سرپیچی از قوانین و هنجارها مشاهده می‌‌شود.

۹. بر اساس آموزه‌های دینی، شیطان، موجودی مستقل است که انسان را به سوی انحراف و کجروی ره‌نمون می‌‌شود.

۱۰. امکان انحراف از قوانین اجتماعی و سرپیچی از آنها برای انسان وجود دارد؛ زیرا:

اوّلاً: ضعف و یا سستی عواملی که می‌‌بایست الگوهای رفتاری را به انسان انتقال دهند، بسترساز انحراف می‌‌شود؛

ثانیاً: انسان، موجودی مختار و صاحب اراده و انتخاب است، و لذا به انگیزه‌‌های گوناگون، می‌‌تواند انتخاب‌کنندهٔ شیوه رفتاری بر خلاف قوانین اجتماعی باشد.

ثالثاً: موجودی واقعی به نام شیطان وجود دارد که کار او صرفاً در جهت سوق دادن انسان به انحراف و سرپیچی از قوانین مطلوب انسانی و الهی است، و این موجود نیز همواره به این کار خویش مشغول است؛

رابعاً: وضعیت انسان به گونه‌‌ای است که عوامل بسیاری همانند: مسائل اجتماعی، محیطی، روانی، زیستی و.... زمینه‌‌ساز گرایش وی به سوی