57
درآمدی بر مسأله انحرافات اجتماعی در «نهج البلاغه»

دستیابی به اعماق ناشناختهٔ آن به کار می‌رود، پس چرا نتوان آن را در مطالعهٔ رفتار انسانی به کار گرفت؟! از این رو، تمرکز این قبیل مطالعات بر ارتباط میان کجروی با شکل جمجمه و مغز، اثرات ژنتیکی، ناهنجاری‌های کروموزومی، شکل بدن، خطوط پوستی و برخی ویژگی‌های مادرزادی و تعدادی از گروه‌های خونی، بوده است. در این جا برای نمونه، دو مورد از این قبیل مطالعات اشاره می‌کنیم:

سزار لومبرزو ـ که پیش‌گام تبیین رفتار انحرافی بر اساس وضعیت جسمانی است ـ مدّعی است که فرد مجرم از نظر جسمانی، از افراد طبیعی، عقب‌مانده‌تر است، و ممکن است از نظر جسمانی، بیش از آن که به معاصران خود شبیه باشد، به اجداد پیش از تاریخ شباهت داشته باشد. از نظر لومبرزو، فردی که دارای آرواره‌ای بزرگ، گونه‌هایی برجسته، چشمانی معیوب یا زشت، بازوهایی دراز، انگشتانی بزرگ و دندان‌هایی بیرون‌زده باشد، با الگوی فرد جانیِ او مطابقت می‌کند. او همچنین اعتقاد داشت که بعضی افراد، با تمایلات جنایتکارانه متولّد می‌شوند، و تعبیر «مجرم مادرزاد» از وی است.۱

ویلیام شلدون نیز یکی از انسان‌‌شناسان جسمانی امریکا، در سال ۱۹۴۰م، اندیشهٔ ارتباط میان ساختمان جسمانی و تبهکاری را ـ که مدّتی ترک شده بود ـ مجدداً احیا کرد. شلدون، سه نوع اصلی ساختمان بدنی را برای انسان تمیز داده و مدّعی است که یکی از آنها مستقیماً با بزهکاری مرتبط است. به گفتهٔ او، مزومرف‌ها (افراد دارای ماهیچه‌های قوی و عضلانی)، بیشتر به شخصیت جانی شبیه هستند؛ زیرا اینها از نظر جسمانی، پُرانرژی، تحریک‌پذیر و عصبی‌ اند؛ و اندومرف‌ها (افراد چاق و

1.. جامعه‌شناسی، گیدنز، ص ۱۳۶ ـ ۱۳۸. نیز ر. ک: مبانی جامعه‌شناسی، کوئن، ص۲۱۸.


درآمدی بر مسأله انحرافات اجتماعی در «نهج البلاغه»
56

که با در نظر گرفتن شرایط و موقعیت‌ها رفتار می‌کند؛ و چه بسا با وجود شرایط مشابه در یک موقعیت، رفتاری را از خود بروز دهد که در موقعیت دیگر، رفتاری خلاف رفتار پیشین برگزیند.

علاوه بر این، در علوم طبیعی، رابطهٔ بین علّت و معلول، در حدّ قابل اطمینانی است، در حالی که همبستگی میان پدیده‌های اجتماعی و انسانی، همیشگی و قابل اطمینان نیست؛ زیرا آنچه علّت پدیده‌ای اجتماعی قلمداد می‌گردد، چنین نیست که همواره موجب تحقّق معلول مورد نظر گردد. مثلاً در تحقّق بزهکاری و عوامل گوناگون به وجود آورندهٔ آن نمی‌توان به رابطه‌‌ای قطعی و دقیق دست یافت. برای نمونه، می‌توان این پرسش‌ها را مطرح کرد که: چرا فقر، یکی را به تبهکاری می‌کشاند و دیگری را در صف پیشوایان و بزرگان عالم قرار می‌دهد؟ دو برادری که در وضع و شرایط مساوی تربیت شده و در یک محیط پرورش یافته‌اند، چرا یکی بزهکار و دیگری خدمت‌گزار و موجب افتخار جامعه می‌شود؟ با این همه، می‌توان چنین گفت که در شرایط خاصی و با وجود زمینه‌هایی، تحقّق برخی رفتارها محتمل‌تر است. این شرایط و زمینه‌ها را می‌توان تحت عناوین تبیین‌های زیست‌شناختی، روان‌شناختی و جامعه‌شناختی، تفکیک و بررسی کرد.

تبیین‌های زیست‌شناختی کجروی

هرچند تبیین‌هایی که رویکرد زیست‌شناختی و به عبارت دیگر، توجّه به جسم و صفات و ویژگی‌های جسم داشته باشد، به زمان بقراط و جالینوس و... برمی‌گردد؛ با این حال، به صورت علمی از قرن نوزدهم میلادی به این طرف، تبیین‌هایی در مورد شناخت کمّ و کیف رفتارهای انحرافی انسان صورت گرفت. چون به دنبال اکتشافات جدید در حوزهٔ علوم طبیعی و غیر انسانی، این ایده مطرح شد که اگر شیوهٔ علمی برای مطالعهٔ طبیعت و

  • نام منبع :
    درآمدی بر مسأله انحرافات اجتماعی در «نهج البلاغه»
    سایر پدیدآورندگان :
    حفیظ الله فولادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5338
صفحه از 128
پرینت  ارسال به