تحلیل کجروی‌های اجتماعی، از روش تجربی استفاده نشده است، همانند تبیین‌های گزینشی که در آنها روی عنصر اختیار و انتخاب عاقلانهٔ فرد بزهکار، تأکید شده است، و روشن است که تکیه بر عناصر یادشده، به گونه‌ای نیست که بتوان آنها را در قالب روش‌های تجربی به اثبات رساند. به هر حال، با این توضیح، مشخص می‌شود که عنوان دیدگاه‌های علمی، بدان معنا نیست که مثلاً نظریه‌های دیگری که وجود دارند، غیر عملی‌اند.

قبل از ارائهٔ تبیین‌های علمی، لازم است ذکر شود که تبیین در علوم طبیعی، به گونه‌ای است که پس از کشف این که مثلاً «الف» علّت پدیدهٔ «ب» است، امکان تجربه و آزمودن آن برای دفعات متوالی از طرف محقّق به سهولت میسّر است، و از این طریق می‌تواند به اطمینان برسد که آیا رابطهٔ علّیت، به طور قطعی وجود دارد یا نه؟ امّا در علوم انسانی و اجتماعی، تبیین امور، از ویژگی‌های خاصی برخوردار است.

یکی از ویژگی‌ها مربوط به موضوع علوم انسانی است که نمی‌توان با «انسان»، همان گونه مواجهه داشت که با مواد مورد آزمایش در علوم طبیعی مواجهه می‌شود؛ زیرا برای نمونه، برای یافتن رابطهٔ حرارت و انبساط در اجسام می‌توان به راحتی، وجود یا نبود آن را در آزمایشگاه به اثبات رسانید؛ ولی برای فهم رابطهٔ بین مثلاً فقر و کجروی نمی‌توان کسی را فقیر کرد و از او انتظار کجروی داشت. چون در بررسی رابطهٔ حرارت و انبساط اجسام، با موادی سر و کار داریم که فاقد خلاقیت و ابتکار و قدرت انتخاب هستند، در حالی که در موضوع بررسی رابطهٔ فقر و ارتکاب کجروی، اساساً سر و کار ما با انسان است که دارای خلاقیت و ابتکار در عمل است، و با تعریف و تفسیر موقعیت‌ها و محرّک‌های بیرونی، به کنش می‌پردازد. از این جهت، رفتار انسان بر مقدّماتی مبتنی است که آن مقدّمات، در اختیار خود انسان است

می‌شود. در این معنای، به همهٔ‌ دانستنی‌ها صرف نظر از نوع آنها علم می‌گویند، و به کسی عالم می‌گویند که جاهل نیست. از این رو، واژهٔ علم را در مورد هرگونه آگاهی و دانش، و با هر شیوه‌ای که به دست آمده باشد، می‌توان به کار برد.

۲. علم (Disipline) به معنای مجموعه مسائلی است که حول محور خاصی دور می‌زند. بر این اساس، مثلاً به مجموعه مسائلی که حول موضوع شیمی و یا فقه، بحث می‌کند، «علم شیمی» یا «علم فقه» می‌نامند. بنا بر این، علم در معنای دوم، با علم به معنای اوّل، رابطهٔ عام و خاص مطلق را داراست که معنای دوم، اخص از معنای اوّل است.

۳. علم (Sience) به معنای آن نوع از دانش و آگاهی است که صرفاً با روش تجربی به دست آمده باشد. پس علم در این معنا یعنی آن رشتهٔ علمی‌ای که روش تحقیق آن، تجربی است، نه مطلق آگاهی و دانش و نه هرگونه رشتهٔ علمی؛ زیرا برخی رشته‌های علمی همانند ریاضیات، روش تحقیق آن، عقلی و غیر تجربی است. از این رو، رابطهٔ میان علم به معنای سوم با علم به معنای دوم نیز، رابطهٔ عموم و خصوص مطلق است که معنای سوم، اخص و دایرهٔ استعمال آن، مُضیق‌تر از دیگر معانی علم است.^۱

با توجّه به توضیحات یادشده، مراد از تبیین‌های علمی در باب کجروی‌های اجتماعی ـ که در عنوان این فصل آمده است‌ ـ، آن دسته مطالعات علّت‌شناسانه و تحلیلی در بارهٔ موضوع کجروی‌های اجتماعی است که با یاری گرفتن از روش تحقیق تجربی، صورت گرفته و ارائه شده است. گو این که در همین جا به تبیین‌هایی خواهیم رسید که در آنها جهت