اجتماعی وجود دارد، اهمیّت دیدگاه‌های ایشان نیز روشن گردد.

در جمع‌آوری داده‌های تحقیق، علاوه بر مطالعهٔ کتاب نهج‌البلاغه به عنوان منبع اصلی دیدگاه‌های علی علیه السلام، به فرهنگ‌های موضوعی و نمایه‌های رایانه‌ای مربوط نیز مراجعه شد و اطلاعات استخراج شدهٔ مرتبط با تحقیق، مورد تحلیل قرار گرفتند. از آن جا که وجه غالب در تبیین‌های علمی به گونه‌ای است که انسان در اعمال خود، مقهور شرایط و موقعیت‌های جسمانی و محیطی و... تصویر گردیده، صحّت و سقم آن، در این تحقیق، بسیار مورد تأکید بوده است. هر چند در پاره‌ای از تبیین‌های یاد‌شده نیز، انسان به عنوان موجودی مورد توجّه و تحلیل قرار می‌گیرد که خود، پدید‌آورنده و انتخاب‌کنندهٔ بسیاری از رفتارهایش است. یعنی همان نگاهی که از نظر دینی، نسبت به انسان وجود دارد و بدین لحاظ، او موجودی مسئول شناخته می‌شود. از این رو، تحقیق با روش توصیفی ـ تطبیقی بر اساس بررسی و تحلیل محتوای خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار علی علیه السلام در نهج‌البلاغه صورت گرفته است. در توضیح این روش، باید گفت با توجّه به وضوح دیدگاه‌های صاحب‌نظران اجتماعی در بارهٔ انحرافات اجتماعی و راه‌گشایی آنها در دنبال کردن مقصود خود، در میان گفتارها و نوشتارهای امیرمؤمنان علیه السلام در نهج‌البلاغه، سعی شده است مواردی از کلام ایشان استخراج گردد که با دیدگاه‌های یادشده، قرابت داشته باشند تا در نتیجه، بتوان به مقایسه‌ای در این زمینه دست زد.

اهداف تحقیق

از آن جا که اغلب نظریه‌های ارائه شده در بارهٔ رفتارهای انحرافی، به سلب مسئولیت از انسان بازمی‌گردد ـ با قطع نظر از دیدگاه‌هایی که در دهه‌های

مربوطه، انجام شود، اطلاق می‌کنند.^۱

بررسی انحراف اجتماعی در «نهج البلاغه»

در این تحقیق، موضوع انحرافات اجتماعی در یک منبع اصیل دینی یعنی نهج‌البلاغه بررسی شده و دیدگاه‌های حضرت علی علیه السلامبه عنوان کسی که به جهت تشکیل نظام حکومتی و مواجهه با افراد و جریان‌های گوناگون در تعامل و چالش با انواع رفتارهای مقبول و مطرود اجتماعی واقع شده‌اند، مورد استفاده قرار گرفته و در نتیجه، دیدگاه‌های امیر مؤمنان علیه السلام در خصوص خاستگاه‌های اجتماعی و شخصیتی افراد و گروه‌های منحرف اجتماعی، در حدّ وُسع نگارنده استخراج شده است.

روش تحقیق

با توجّه به این که اساس کار در این تحقیق، استخراج دیدگاه‌های امیر مؤمنان علی علیه السلام از متن گفتارها و نوشتارهای به جای مانده از ایشان در کتاب نهج‌البلاغه در خصوص مبحث انحرافات و کجروی‌های افراد و گروه‌های دوران حیات ایشان است، تحقیق یادشده، از سری تحقیقات کتاب‌خانه‌ای و با استفاده از اسناد و مدارک، با شیوهٔ بررسی محتوای داده‌هاست. در این نوشتار، به دنبال فهم مدخلیت و میزان ارتباط عوامل مؤثّر بر انحرافات در سخنان امیر مؤمنان علیه السلام هستیم.

از این رو، جهت شناخت بهتر دیدگاه‌های علی علیه السلام، نظریه‌هایی که از سوی اندیشمندان مکاتب مختلف اجتماعی بیان شده است، به عنوان زمینه‌ساز برای این تحقیق آورده شده، تا ضمن آشنایی با رویکردی که نسبت به بررسی انحرافات