1.. ممکن است اشکالی مطرح شود که در تبیین مرتن، سخن از ساخت اجتماعی است که آحاد جامعه را به سوی رفتارهای انحرافی می‌‌کشاند، و ساخت اجتماعی به معنای وجود شرایطی پایدار در شبکهٔ روابط اجتماعی است و این حالت در مورد وضعیت فتنه، صادق نیست؛ زیرا فتنه به معنای اوضاع و احوالی گذرا و مقطعی است که بر جامعه مستولی می‌‌گردد.
در پاسخ می‌‌گوییم درست است که ساخت به وضعیت ثابت و پایدار اجتماعی اطلاق می‌شود، ولی باید توجّه داشت که مقصود ما در این جا ناظر به تداوم فتنه در جامعه است و غالباً نیز چنین است و به خاطر همین مداومت است که تشخیص حق و باطل برای مردم دشوار می شود. به هر حال، شرایط فتنه برای خود چارچوبه‌‌ها یی دارد که در آن، انواع رفتارهای انحرافی ظهور می‌‌یابد و پیمودن راه صواب با دشواری تشخیص داده می‌‌شود.
نکتهٔ دیگری که در این جا به اجمال اشاره می‌شود و بایسته است که به صورت جداگانه بررسی شود، این است که تأثیرگذاری فضای فتنه‌آلود بر افکار و اعمال انسان‌ها، معلول عواملی خاص است که موجب فروغلتیدن بسیاری از افراد در آن فضا می‌شود و گم‌راهی و تردید و حتی اقدامات عملی کاملاً ساختارشکنانه را برای کسانی که در این فضا گرفتار آمده‌اند، به دنبال می‌آورد. سزاوار است قدری اندیشیده شود مگر چه شد که امثال طلحه و زبیر که هر کدام دارای سابقهٔ درخشانی در راه اسلام بودند، در مقابل امام علی علیه السلام صف‌‌آرایی می‌کنند و دست به شمشیر می‌برند و جنگ به راه می‌اندازند و عدّهٔ بسیاری را نیز با خود همراه می‌کنند؟ به نظر می‌رسد اوّلین عامل تعیین کنندهٔ گمراهی آنان، عدم توجّه همهٔ این افراد به نظر و عمل علی‌ علیه السلام به عنوان رهبر و امام جامعهٔ اسلامی بوده و منشأ این بی‌توجّهی را نیز باید در درون آنان جستجو کرد که خود را هم‌تراز امام علیه السلام می‌دانستند و برای رأی و تحلیل خود در مقابل امام اصالت قائل می‌شدند. علاوه بر این، سوگمندانه باید پرسید که آیا آنان نمی‌دیدند که در مقابل امام علیه السلام کسی نیست جز امثال معاویه و عمروعاص؟ به نظر می‌رسد پاسخ روشن است که می‌دیدند؛ ولی خودخواهی‌ها، هواهای نفسانی و قدرت‌طلبی، آنان را به آن جا کشانید که برای رسیدن به قدرت دنیوی، به جنگ با امام و سوق دادن جامعه به سوی جنگ و درگیری راضی کرد. بر این وضعیت اسفناک باید بی‌بصیرتی عموم‌ مردم را نیز افزود که به جای پیروی از امام علیه السلام، با دسیسه‌های خواص قدرت‌طلب، در زمرهٔ پیاده‌نظام دشمنان دین قرار می‌گیرند.
خواننده گرامی به خوبی می‌تواند شرایط فتنه و فتنه‌گری کسانی را که در سال ۱۳۸۸ش در کشور جمهوری اسلامی ایران رخ داد و در آن بسیاری از خواص به اقداماتی علیه امنیت ملّی روی آوردند که اگر مردم همان مردم، دوران امام علی علیه السلام ‌بودند، بر رهبر و نظام اسلامی همان می‌رفت که بر امام علی علیه السلام و نظام حکومتی ایشان رفت؛ ولی باید این واقعیت را یاد‌آور شد که همان‌طور که رهبر فقید انقلاب اسلامی ایران، حضرت امام خمینی و نیز رهبر فرزانه و(( حکیم و امام گونهٔ فعلی حضرت آیة‌ اللّٰه خامنه‌ای ـ مدظله‌العالی ـ بارها و بارها تصریح کردند و گواهی دادند که امّت هوشیار، باایمان، موقع‌شناس، دارای بصیرت دینی و انقلابی، دشمن‌شناس و مردمی که مکرّر حضور به موقع خود را در صحنه‌های مختلف جان‌فشانی و ولایت‌پذیری به اثبات رسانده‌اند، چنین امّت خداجویی را هیچ یک از معصومان علیهم السّلام بخصوص امیر مؤمنان علیه السلام نداشتند وگرنه رهبران انقلاب اسلامی ایران و نیز نظام اسلامی همانند امام علی علیه السلام و اصحاب اندکِ با بصیرت ایشان به انواع گرفتاری‌ها و جنگ‌ها و در نهایت، تنها شدن و ... گرفتار می‌شدند! برای همین است که رهبر معظم انقلاب اسلامی، مدام بر نقش عنصر بصیرت و ایمان مردم مسلمان ایران تأکید دارند؛ بصیرتی که چون بسیاری از خواص آن را نداشتند و نتوانستند تشخیص دهند که حرکت آنان دشمنان قسم‌خوردهٔ نظام اسلامی را شادمان و متجرّی می‌سازد، به واقع، نقش سربازی را برای دشمن ایفا کردند و اگرچه برای نظام اسلامی هزینه‌های فراوانی تحمیل کردند، ولی در واقع، خودشان متضرّر گردیدند. به هر حال، این ویژگی‌های ممتاز مردم ایران بود که رهبر خود را تنها نگذاشتند.