409
حديث اسلامي؛ خاستگاه‌ها و سير تطوّر

در مقابل، بندهاي ۹ تا ۱۱ که با طرح مسئله «آکلة الخضر» و رفتارش آغاز مي‏شود و با عبارات اضافي دربار? برخورد صحيح مؤمنان ادامه پيدا مي‏کند، احتمالاً بعدها در عراق اضافه شده است، نتيجه‏اي که از يکدستي متن گونه‏هاي بصري به‌دست مي‏آيد. اين بخش‏ها حتي بعدها به گونه‏هاي غير عراقي نيز که حداقل در بندهاي ۱۰ و ۱۱ ناهماهنگي‏شان کمتر است، بايد اضافه شده باشند. تنها بند ۹ که در عين حال خاص‏تر و براي يک تدليس خودساخته کمتر آسيب‏پذير است، کما بيش شکل اصيلش به صورت کامل باقي مانده است. کار جمع ارکان قديمي‏ترين گونه و رواج آن احتمالاً توسط گردآورندگان روايات در قرن اول حکومت عباسيان صورت گرفته است.


حديث اسلامي؛ خاستگاه‌ها و سير تطوّر
408

ديديم که چندين مفسر، به ويژه ابن‌أثير در النهاية اين عبارت را به شکلي کاملاً متفاوتي فهميده‏اند.۱ او روي کلمة «الخضر» تأکيد مي‏کند که به نوعي از علف خشک و نارس اشاره دارد. روشن است که در اين توضيح، يک ساختار کلام با دريافتي عربي فهميده شده که بايد براي آن معنايي مقبول ارائه داد. با اين همه، جاي اين پرسش هست که آيا چنين تفسيري براي الخضر به سبب نياز فعلي زمان مفسر است، به ويژه آنکه در منابع لغوي، ذکري از آن به ميان نيامده است.۲ بيفزاييم که اغلب تفاسير، به راه حل ابن‌اثير اشاره نکرده‏اند.
افزون بر اين، مي‏توان خاطر نشان کرد که بند ۹ و عبارت پس از آن تغييري غير منطقي و نسبتاً بريده بريده را نشان مي‏دهد که اين امر به سختي با به کارگيري حرف ربط «ألا» پنهان شده است. به علاوه، برخي تفاسير بار نحوي ألا را با دقّت تمام مطرح کرده‏اند. گويي سه پاراگراف انتهايي بعدها به روايت اصلي اضافه شده است؛ چرا که تا بند ۸ يک پايان کاملاً قابل قبولي ارائه نشده است. با مراجعه به روايت به شکلي که ما فعلاً در اختيار داريم و با توجه به خاستگاه‏ها و تاريخ آن، نتايج زير را پيشنهاد مي‏کنيم:
مقدمه بحث دربار? اين سؤال است که آيا شر يا شرور مي‏تواند به خير منتهي شود. کاملاً محتمل است که خود پيامبر صلي الله عليه و آله نظري دربار? اين مسئله کاملاً کاربردي بيان کرده باشد. تاريخ بسيار قديمي گفتار پيامبر صلي الله عليه و آله که با قدمت أسانيد هماهنگ است، ثابت مي‏کند که سلسله‏هاي مختلف حديث در مدينه، مصر و عراق وجود داشته که همگي به خُدري باز‌مي‏گردند. ما مي‏توانيم بپذيريم که موعظة موجود در بند ۲ به روايت اصلي تعلق دارد. توضيحات دربار? سکوت پيامبر صلي الله عليه و آله و نشانه‏هاي وحي شاخ و برگ‏هاي بعدي بوده است. يکي از گونه‏ها (ه) اين بند را به طور کامل حذف کرده و ديگر گونه‏ها به طور قابل توجهي مختصرتر از گونه‏هاي گروه عراقي است.

1.. ابن‌اثير، النهاية، ص ۲۹۹، ذيل ماده «الخَضِر».

2.. في‌المثل در فرهنگ لغت عربي ـ لاتين، اثر گئورگ ويلهلم فرايتاگ با مشخصات زير نيامده است: George Wilhelm Freytag, Lexicon Arabico-Latinum (Halle, ۱۸۳۰-۳۷).

  • نام منبع :
    حديث اسلامي؛ خاستگاه‌ها و سير تطوّر
    سایر پدیدآورندگان :
    مرتضي كريمي نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4366
صفحه از 534
پرینت  ارسال به