۶. بر طبق نوشتة الذريعة،^۱ حسن مصطفوي مجموعه‏اي از شانزده اصل را در ۱۷۴ صفحه (در تهران، ۱۳۷۱ قمري) به چاپ رسانيده است. آقابزرگ هيچ نکتة ديگري در باب اين اصول ارائه نمي‏دهد، جز اين که يکي از آن‏ها منتخبي از نوادر علي بن أسباط است، که پيشتر بدان اشاره شد. جزئيّات ديگري راجع به نسخه(هايي) که مبناي اين چاپ بوده‏اند، نيز نيامده است. کوشش‏هاي من براي دسترسي به نسخه‏اي از اين کتاب، تا به حال نتيجه نداده است؛ امّا منطقي است که بيشتر (اگر نه همه) اصل‏هاي آن، همان‏ها باشند که در يک يا چند نسخه‏اي که تا به حال معرفي کردم، وجود دارند.^۲ اگر چاپ مصطفوي انتقادي باشد، پس بايد کوشيد آن را قابل دسترس‏تر کرد. اگر نه، چاپ ديگري از اصول همچنان لازم مي‌نمايد.^۳

تکمله

اکنون به لطف پروفسور ويلفرد مادلونگ که نسخه‏اي از کتاب اصولِ تصحيحِ حسن مصطفوي را در اختيارم قرار داد، توانسته‏ام از اين کتاب استفاده کنم. همچنان که حدس زده بودم، شانزده اصل موجود در اين چاپ با اصل‏هاي مورد استفادة نوري طبرسي مشابه‏اند. اين اثر حاوي شانزده اصل نسخة شمارة ۹۶۲ دانشگاه تهران، همراه با کتاب الديات (ص۱۳۴ ـ ۱۴۸)، مختصر أصل علاء بن رزين (ص ۱۵۰ ـ ۱۵۷) و گزيده‏اي از کتاب دُرست بن أبي‌منصور (ص ۱۵۸ ـ ۱۶۹) است. کار مصحّح تنها بر اساس يک نسخة خطّي بوده که آن هم معرفي نشده است. در ادامه چند نکته قابل توجه در اين باره مي‏آورم:

۴. نوري طبرسي در مستدرک الوسائل و ديگر کتاب‏هايش.^۱ اصل‏هاي مورد استفاده در مستدرک، همان‏هايي‏اند که مجلسي در بحار الأنوار استفاده کرده است؛ جز اين که مستدرک، بخش آخرِ کتاب دُرُست، مختصر کتاب علاء بن رَزين و کتاب الديات را هم دارد.^۲
اصل‏هايي که اين چهار مؤلّف آورده‏اند همگي با سلسله سندند و سلسله راويان تماماً همانند اصول مذکور در نسخة خطّي شمارة ۹۶۲ دانشگاه تهران است.
۵. محمّد تقي تستري در معجم رجالي‏اش قاموس الرجال^۳ مي‏گويد مجموعه‏اش شامل چهارده اصل را در کتابخانة نعمة‌اللّه‏ جزائري (م ۲۳ شوال ۱۱۱۲ ق) ديده است.^۴ اطّلاعاتي که وي راجع به اين کتابخانه مي‏دهد، ظاهراً محدود است «به آن چه در بلاد ما باقي مانده است»؛^۵ اين شهر بايد تستر يا همان شوشتر باشد که محدّث جزائري، در اواخر عمرش منصب شيخ الاسلامي آنجا را بر عهده داشت.^۶ من نتوانسته‏ام جزئيّات بيشتري راجع به اين کتابخانه يا نسخة خاصّي را که تستري بدان اشاره مي‏کند، به دست آورم.