است. سرانجام به کتاب الديات ميرسيم که غالباً به امام علي بن أبيطالب عليه السلام نسبت ميدهند؛ امّا روشن نيست که آيا خود امام کتاب را نوشته، يا کتاب تأليف يکي از اصحابش (يا اصحاب امامان بعدي) است. تنها در فرض اخير، ميتوانيم اين اثر را اصطلاحاً «اصل» بخوانيم.۱
۳. مجموعة تحت تملّک محمّد علي اليعقوبي در نجف۲
اين نسخهاي نسبتاً متأخّر است که محمّد حسين بن الکاظم الموسوي القزويني آن را در شوّال ۱۳۳۶ ق، کتابت کرده است. بر اساس اطّلاعات مندرج در مجلة معهد المخطوطات العربية، اين نسخه تمام عناوين موجود در نسخة شمارة ۹۶۲ دانشگاه تهران را با اندک تفاوتي در ترتيب دارد. به جز اين، منتخباتي از أصل علاء رزين۳ و کتاب الزهد حسين بن سعيد الأهوازي (متوفاي بعد از ۳۰۰ ق) در آن هست.۴
افزون بر اين نسخههاي خطي، برخي از مؤلّفان متأخّر اماميه، مجموعه اصلهاي زير را ديده و گزارش کردهاند:
۱. مجلسي در بحار الأنوار.۵ اصلهايي که وي ذکر ميکند، همان اصول موجود در نسخة خطّي شمارة ۹۶۲ دانشگاه تهران است.
۲. شيخ حرّ عاملي در إثبات الهداة.۶ وي رواياتي را از اصلهاي زير ذکر
1.. نگاه کنيد به بحث آقابزرگ طهراني در الذريعة، ج ۲، ص ۱۵۹ ـ ۱۶۲، شمارة ۵۹۵. کتاب الديات را ابنبابويه به طور کامل در من لا يحضره الفقيه نقل کرده است (ج ۴، ص ۵۴ ـ ۶۶) و جاي ديگر (الذريعة، ج ۲، ص ۱۶۰، که از آن جا به سزگين، GAS (تاريخ نگارشهاي عربي)، ج ۱، ص ۵۳۷ راه يافته است).
2.. RIMA, ۴ ۱۹۵۸, p. ۲۱۴.
3.. آقابزرگ طهراني (الذريعة، ج ۲ ص ۱۶۴، شماره ۶۰۴) از وجود نسخهاي از اين مختصر در مخطوطي خبر ميدهد که از روي خط ابنادريس حلّي کتابت شده است.
4.. سزگين، GAS (تاريخ نگارشهاي عربى)، ج ۱، ص ۵۳۹.
5.. نک. همين مقاله، پيشتر.
