ابن‌حجر به زحمت اين اظهارات معاويه را توضيح مي‏دهد. سخنان او اقوال ديگر صحابه را مبني بر اينکه پيامبر صلي الله عليه و آله پيروانش را به روزه عاشورا فرمان داده بود، زير سؤال نمي‏برد. روايت شده که اين امر در روزهاي اول هجرت رخ داده است. در حالي که معاويه بسيار دير ـ سال‏ها پس از وجوب روزه عاشورا و درواقع چندين سال پس از ترک آن ـ اسلام آورد. شايد مقصود معاويه از اين تذکر آن بود که روزه عاشورا را خدا در قرآن واجب نکرده بود ـ که خارج از محدوده معنايي آية «يَا أيُّهَا الَّذيِنَ آمَنُوا کتِبَ عَلَيکمُ الصِّيَامُ کمَا کتِبَ عَلَي الَّذِينَ مِن قَبلِکم...» قرار بگيرد.^۱ روزه عاشورا در سنّت واجب شده بود.
مالک بلافاصله پس از حديث معاويه، حديث ديگري از عمر مي‏آورد که به روزه عاشورا امر مي‏کند. شايد هر دو مدرک، با همديگر، در پي بيان اين مطلبند که مردم مدينه در رعايت اين روزه به گونه‏اي کوشا بودند.
شافعي که بر تفسير مجدد [روايات] اصرار دارد، حتي احاديثي که حاکي از وجوب روزه عاشورا پيش از نزول آيات روزه رمضان‏اند، که در پي آن روزه رمضان ترک (تُرِک) و کاملاً اختياري شد، اين مبحث صرفاً تخصصي را پي‏گيري کرده است. از نظر او قطعي است که مراد از واژه تُرِکَ در اين روايات، توقف اجباري بودن آن نيست، بلکه برعکس، اين واژه به اين معناست که هرگز به آن عمل نشد، به اين معنا که پيامبر صلي الله عليه و آله هرگز آن را واجب اعلام نکرده بود. روزة عاشورا هيچ‏گاه بخشي از نظام تکاليف اجباري واجب بر مسلمانان نبوده و عمل به آن هميشه اختياري بوده است.^۲
به اين ترتيب، بن‏ماية «کهن» روزه سه روزه با پايان يافتن کارکرد تفسيري‏اش به سنّت «تاريخي» پهلو زده است و مصاحبش، يعني روزه عاشورا هم با آن همراه شده است.

بود، امّا [بعدها] تکامل يافت. علما در پي دستيابي به جزئي‏ترين تلويحات سنّت کوششي خستگي‌ناپذير از خود نشان دادند، همان‏گونه که پيش از آن نيز توانمندي خود را در رديابي دقيق‏ترين تلويحات در بيانات قرآني به نمايش گذاشته بود. بعدها، سنّت پيامبر صلي الله عليه و آله ، به دست شافعي برجسته‏ترين مدافعش، به طور کامل از قرآن استقلال يافت با غلبه بر آنان که به نفع قرآن به عنوان تنها منبع، سنّت را يکسر رد مي‏کردند^۱ و آنان که اگر چه نسبت به سنّت پيامبر صلي الله عليه و آله آگاه بودند، در جانبداري از اطّلاعاتي که از محافل ديگر دريافت مي‏کردند، آن را به کرّات ناديده مي‏گرفتند. از آن پس، سنّت به موازات قرآن، امّا مستقل از آن و نيز هم‏تراز با آن، به عنوان منبع اصلي درنظر گرفته شد.^۲
ممکن است اکثر دانشمندان بر اين عقيده باشند که صيام سه روزه و روزه عاشورا با نزول آية روزه رمضان متروک و يا حتي منسوخ شده‏اند. امّا آن نسخ تنها به وضعيت اجباري بودن آنها در گذشته بازمي‏گشت. با اينکه اين دو گونه روزه ديگر فريضه به شمار نمي‏آمدند، توانستند به عنوان اعمالي پسنديده در فهرست عبادات مستحبي اسلام جاي گيرند.^۳
در سطح مباحث تخصصي و علمي محض، در اين باره که آيه سه روز روزه و روزه عاشورا واقعاً بر مسلمانان واجب شده، ترديدهاي جدي مطرح شده بود. در اين زمينه، امام مالک روايتي نقل مي‏کند که خليفه معاويه در سالي که به قصد زيارت وارد حجاز شد، در روز عاشورا بالاي منبر اعلام کرد: «مردم مدينه! علماي شما کجايند؟ من از پيامبر صلي الله عليه و آله شنيدم که درباره چنين روزي گفت: امروز عاشوراست، البته روزه عاشورا بر شما مسلمانان واجب نشده است، امّا من خود قصد دارم اين روز را روزه بگيرم، پس هر کس مايل است مي‏تواند چنين کند و هر کس مايل نيست، مي‏تواند روزه نگيرد.»^۴